Czy owce marzą o elektrycznych androidach? Świadomość i samoświadomość zwierząt

Od wielu lat niektórzy eksperci z dziedziny psychologii twierdzą, że zdolność wyobrażania sobie przyszłości, znana jako „mentalna podróż w czasie”, jest jednym z aspektów, które czynią ludzi wyjątkowymi. Koncepcja ta została wprowadzona w latach 80. XX wieku przez psychologa Endela Tulvinga, który skoncentrował swoje badania na ludziach. Odkrył, że osoby z niektórymi rodzajami uszkodzeń mózgu nie są w stanie angażować się w tego rodzaju wyobrażanie przyszłości. Idea, że mentalne podróże w czasie są wyłącznie cechą ludzi i stanowią „jeden z powodów, dla których ludzie byli w stanie dominować nad środowiskiem i wieloma innymi gatunkami na tej planecie”, jak napisał psycholog Jonathan Redshaw w jednym ze swoich artykułów, nadal pozostaje aktualna.

Podróż w czasie

Jednak czy jest to faktycznie prawda? Psycholodzy oraz badacze mają podzielone zdania na ten temat. Różnice między wnioskami mogą dostarczyć nam określonych wniosków dotyczących tego, jak prowadzimy badania naukowe, jak postrzegamy zwierzęta. Zwolennicy tej tezy twierdzą, że powinniśmy przyjąć, iż ludzie są wyjątkowi.

Badania prowadzone w ciągu ostatnich dekad pokazują, że zwierzęta są o wiele zdolniejsze, bardziej świadome i inteligentne, niż wcześniej sądzono. Okazuje się, że świnie mogą przejawiać optymizm lub pesymizm, żyrafy potrafią stosować rozumowanie statystyczne, a małpy mogą zapamiętywać co i kiedy coś się wydarzyło. Sami jesteśmy zwierzętami i dzielimy z nimi wspólną przeszłość. Jeśli zdolność do przewidywania przynosi korzyści, można oczekiwać, że ewolucja zachęca również inne istoty do rozwoju tej cechy. W rzeczywistości zdaje się, że umiejętność ta rozwija się u dzieci dopiero około czwartego roku życia. 

Zobacz też:

Problemy z wewnętrznym ja

Większy problem leży w samym sposobie, w jaki ta debata została sformułowana. Niektórzy eksperci zajmujący się mentalnymi podróżami w czasie definiują je w taki sposób, że pytanie o zdolność innych zwierząt do takich wędrówek pozostaje bez odpowiedzi. Twierdzą, że istota musi posiadać coś, co nazywają „doświadczeniem fenomenologicznym”. Jest ono istotą świadomości, aby naprawdę móc odbyć mentalną wyprawę w czasie. Jednak problem polega na tym, że to doświadczenie jest wewnętrzne i prywatne. Nie możemy poznać wewnętrznego stanu świadomości innego człowieka bez możliwości przeprowadzenia długiej, filozoficznej rozmowy na temat jego wewnętrznego stanu. Nigdy nie będziemy pewni, czy szczury, ptaki, delfiny czy małpy mają świadomość.

Nicola Clayton, badaczka z Uniwersytetu w Cambridge, poświęciła dziesięciolecia na badanie mentalnych podróży w czasie u krukowatych, takich jak sójki, wrony i kruki. Dzięki podejściu Clayton odkryto, że ptaki te, ukrywają swoje jedzenie, gdy są obserwowane przez inne ptaki. Jednak tylko wtedy, gdy same wcześniej ukradły pożywienie innemu ptakowi. Innymi słowy, jeśli były w przeszłości złodziejami, mają świadomość obecności innych potencjalnych złodziei. Ponadto badania wykazały, że sójki mają zdolność rozumienia, jak szybko rozkładają się różne produkty spożywcze. Preferują one wracanie do zapasów żywności, które są mniej trwałe niż te, o których wiedzą, że będą dłużej zachowywały świeżość. Podobnie, inne badania przeprowadzone na szczurach pokazały, że gryzonie te pamiętają, gdzie w labiryncie znajdowały się ich ulubione pożywienie i jak długo nadają się do spożycia. Potem powracają do tych miejsc, wiedzą, że tam mogą znaleźć jedzenie.

Ponownie znaleźliśmy się w sytuacji, w której to, co uważaliśmy za wyjątkowe dla ludzi, może wcale takie nie być. Historia ta powtarza się wielokrotnie w nauce – zwierzęta stale udowadniają, że są inteligentniejsze, niż my im przypisywaliśmy. W tym przypadku możemy nauczyć się czegoś więcej niż tylko tego, że nie powinniśmy lekceważyć zwierząt.

Źródła:

1. Rose Eveleth, „Wired”, „Do Sheep Dream of Electric Androids?”, 2023

Może cię również zainteresować: