Dyplom już nie kusi. Pokolenie Z wybiera inne ścieżki niż studia

Pokolenie Z wątpi w sens studiów

Jeszcze niedawno studia wyższe były niemal oczywistym krokiem na drodze do kariery w Stanach Zjednoczonych. Dziś jednak coraz więcej młodych Amerykanów zastanawia się, czy ten wysiłek naprawdę się opłaca. W badaniu przeprowadzonym przez The Harris Poll dla platformy Indeed w marcu 2025 roku aż 51 proc. przedstawicieli pokolenia Z uznało, że studia to strata pieniędzy. Dla porównania, podobnego zdania jest tylko 41 proc. millenialsów i zaledwie 20 proc. baby boomersów. Koszty edukacji wyższej w USA coraz częściej są postrzegane jako zbyt wysokie w stosunku do realnych korzyści. A jak jest w Polsce? Czy Polacy wzorem sąsiadów zza oceanu również zmieniają swoje nastawienie do edukacji wyższej?

Jeszcze 20–30 lat temu posiadanie dyplomu oznaczało wyższe zarobki i lepsze perspektywy. Dziś ta tzw. premia płacowa praktycznie się zatrzymała, a czesne na amerykańskich uczelniach wzrosło o 32–45 proc. i to nawet po uwzględnieniu inflacji. Połowa ankietowanych przyznała, że ukończyła studia z długiem, który ciągnie się za nimi. Wśród millenialsów ten odsetek sięga aż 58 proc. To koszty edukacji wyższej mają więc duży wpływ na decyzję o kontynuacji nauki.

„Przez dziesięciolecia uzyskanie dyplomu oznaczało znacznie wyższe zarobki. Od 1980 r. do około 2010 r. różnica między zarobkami absolwentów szkół wyższych a zarobkami osób z dyplomem ukończenia szkoły średniej znacznie wzrosła. Ale ostatnio ta przewaga uderzyła w ścianę” – czytamy w podsumowaniu badania.

Pokolenie: Pokolenie Z boi się dzwonić. Firmy szkolą ich z rozmów głosowych

Umiem pracować, nie mam papierka

Ciekawy trend dotyczy też przekonania, że studia wcale nie są konieczne do wykonywania pracy. Aż 68 proc. respondentów z pokolenia Z uważa, że ich stanowisko nie wymagałoby wykształcenia wyższego. Wśród baby boomers ten odsetek wynosi tylko 49 proc.

Dawniej absolwenci uczelni byli postrzegani jako specjaliści o unikalnych i trudnych do zastąpienia umiejętnościach. Dziś, gdy koszty edukacji wyższej rosną, a dostęp do studiów jest powszechny, pracodawcy coraz częściej zauważają niewielkie różnice między nimi a osobami po szkole średniej.

„Pomimo tej milczącej zgody, dwie trzecie respondentów byłoby zaniepokojonych, gdyby dowiedzieli się, że ich koledzy zdobyli to samo lub podobne stanowisko bez dyplomu” – czytamy w badaniu.

Wpływ AI na koszty edukacji wyższej

Uczelnie wyższe znajdują się pod dużą presją, która każe im nadążać za ekspresowym tempem rozwoju sztucznej inteligencji. Jak jednak zauważył Francisco Marmolejo, dyrektor ds. szkolnictwa wyższego i doradca edukacyjny w Qatar Foundation, zbyt szybkie dostosowywanie programów nauczania do najnowszych technologii może być ryzykowne. Technika rozwija się tak szybko, że to, co dziś aktualne, jutro już takie nie jest. Koszty edukacji wyższej mogą wzrosnąć w związku z koniecznością adaptacji nowych technologii.

 „Naiwnością byłoby sądzić, że skupienie się na technicznych aspektach konkretnych narzędzi sztucznej inteligencji może być najlepszym możliwym podejściem”.

Zdaniem eksperta lepszą strategią jest rozwijanie tzw. podstawowych umiejętności, pracy zespołowej, myślenia krytycznego, czy zdolności analizy. To ważne zwłaszcza teraz, gdy 30 proc. wszystkich badanych i aż 45 proc. przedstawicieli pokolenia Z uważa, że przez rozwój AI ich wykształcenie stało się mniej istotne.

Koszty edukacji wyższej w Polsce. Stagnacja czy zmiana?

W przeciwieństwie do rosnącego sceptycyzmu wśród amerykańskiego pokolenia Z, większość Polaków wciąż wierzy, że warto studiować. Z badania CBOS z 2024 roku wynika, że aż 88 proc. respondentów postrzega edukację wyższą jako dobrą inwestycję. Choć 54 proc. uważa, że dyplom nadal ma znaczenie na rynku pracy, to już 41 proc. ocenia jego realną przydatność jako niewielką. Trzeba pamiętać, że koszty edukacji wyższej w Polsce nie obejmują czesnego na uczelniach publicznych, ale to koszty życia bywają barierą. Z tego powodu część studentów łączy naukę z pracą lub w ogóle rezygnuje ze studiowania.

Chcesz czytać teksty, które skłaniają do refleksji? Sprawdź kwartalnik Holistic News!

Eksperci podkreślają, że dyplom wciąż zwiększa szanse na rynku. Absolwenci uczelni zarabiają średnio o 68 proc. więcej niż osoby z wykształceniem średnim. Dla wielu młodych dziś najważniejsze są praktyczne umiejętności. Liczy się też to, czy studia odpowiadają realnym potrzebom rynku pracy. Ma to znaczenie nawet mimo tego, że koszty edukacji wyższej są duże.

W ocenie przydatności dyplomu uczelni wyższej Polacy biorą pod uwagę coraz więcej czynników takich jak koszty bezpośrednie i utracone korzyści, na przykład czas, który można poświęcić na pracę. Wartość dyplomu nie jest też postrzegana jednolicie, dyplom dyplomowi nierówny. Inaczej widziany jest tytuł magistra informatyki z renomowanej politechniki, a inaczej np. licencjat mniej popularnego kierunku na słabszej szkole prywatnej. Koszty edukacji wyższej są więc rozważane przy wyborze studiów.

Pokolenie: Nadchodzi pokolenie Zalfa. Dzieci pandemii i rewolucji cyfrowej