Krytyczne myślenie: 5 sposobów, by odróżniać fakty od manipulacji

Na wartość myślenia już wieki temu zwracał uwagę francuski filozof, ojciec nowożytnego racjonalizmu, Kartezjusz (1596-1650), kiedy pisał w swojej Rozprawie o metodzie: „Myślenie istnieje, ono jedno ode mnie odłączone być nie może”. Czy jednak współczesny człowiek wie, jak korzystać z tego myślenia i jaki potencjał kryje się w nim samym?

Jak się odnaleźć w kłębowisku informacji?

Gdyby chcieć krótko wyjaśnić, czym jest krytyczne myślenie, powiedzielibyśmy, że to umiejętność świadomego, logicznego i obiektywnego analizowania docierających do nas danych. Krytyczne myślenie pozwala oceniać argumenty, pomaga zrozumieć czyjeś przekonania i ostatecznie prowadzi do prawidłowo uzasadnionych wniosków.

Jak weryfikować informacje?

Przestrzeń medialna to dziś ogromne kłębowisko informacji. Rzadko mamy czas, żeby je weryfikować. Nie zadajemy sobie pytań: kto jest nadawcą? Do kogo kierowane są konkretne treści? Dlaczego powstały i czemu mają służyć? Przyjmujemy to, co jest nam podawane – często bezrefleksyjnie i bezkrytycznie. Świat wirtualny to labirynt, w którym fakty mieszają się z prywatnymi opiniami, emocje wypierają racjonalne myślenie, a sztuka manipulacji staje się chlebem powszednim. Właśnie dlatego krytyczne myślenie wydaje się ratunkiem dla tych, którzy chcą opierać się na rzetelnych danych i nie ulegać półprawdom czy fake newsom.

Analizuj dane, sprawdzaj źródła

Aby umieć jak najlepiej posługiwać się krytycznym myśleniem, warto zwrócić uwagę na najważniejsze jego cechy i konkretne mechanizmy, które kształtują taki rodzaj myślenia. Analiza danych stanowi kręgosłup krytycznego myślenia. Taka analiza to nie tylko rozkładanie informacji na części pierwsze w celu zrozumienia ich struktury i znaczenia, ale także ocena źródeł, z których dane informacje pochodzą. Warto zastanowić się, czy źródło jest wiarygodne, to znaczy czy jest bezstronne i aktualne.

Właśnie dlatego niezbędnym narzędziem jest tutaj logiczne rozumowanie, a więc sprawdzanie, czy wnioskowanie jest spójne, czy argumenty mają sens, czy być może za daną informacją stoją jakieś zupełnie inne przesłanki, nie zawsze profesjonalne czy rzetelne.

Umysł otwarty, ale wątpiący

Otwartość umysłu to także bezcenna umiejętność, która zazwyczaj wspomaga krytyczne myślenie. Na ile jestem gotowa zmienić swoje zdanie, gdy pojawią się nowe, lepsze argumenty? Lubimy się „okopywać” w swoich przekonaniach i czasami bardzo trudno przyjąć nam inne stanowisko niż to, przy którym trwaliśmy latami. To może być częstym powodem trwania w błędzie lub iluzji poznawczej. Właśnie gotowość do weryfikacji swoich poglądów, wsparta samorefleksją, pomaga odnaleźć się w gąszczu codziennych informacji.

Żeby zobaczyć, jak posługiwać się krytycznym myśleniem, sięgnijmy do prostego przykładu: w internecie znajdujemy post: „Picie wody z cytryną i imbirem codziennie rano – spala tłuszcz i leczy wszystkie choroby”.

Możemy zareagować na dwa sposoby:

1. Postawa bezkrytyczna: „Super! Taki prosty i naturalny rytuał praktykowany codziennie rano, na pewno działa – zaczynam od jutra”.
2. Postawa krytyczna: trzeba się zatrzymać i spokojnie zadać kilka pytań:

• Skąd pochodzi ta informacja? Czy źródłem jest blog influencerki, filmik z TikToka celebrytki, czy artykuł naukowy?
• Jakie dowody potwierdzają tę tezę? Czy wiarygodność takiego zabiegu została sprawdzona? Czy istnieją oficjalne badania lub testy potwierdzające jego efekty?
• Czy to twierdzenie jest logiczne i realistyczne? Czy to możliwe, żeby jeden napój leczył wszystkie choroby?
• Czy ktoś może mieć w tym ukryty interes? Na przykład oferuje specjalne cytryny lub sprowadzany z daleka imbir?
• Czy mogę dotrzeć do opinii ekspertów: lekarza lub dietetyka, którzy na podstawie swojej wiedzy potwierdzą lub odrzucą zasadność takiego zabiegu?

Po takiej analizie może się okazać, że wypijanie regularnie rano wody z cytryną i imbirem może być zdrowym nawykiem – oczyszcza organizm, nawadnia go i dostarcza minerałów – ale nie spala tłuszczu ani nie leczy wszystkich chorób.

Myślenie to broń

Ten przykład pokazuje, jak ważne jest stawianie pytań, wątpienie i podważanie tego, co jest nam przedstawiane. Przywołany wcześniej Kartezjusz już w XVII wieku akcentował wagę wątpienia, pisząc: „Wątpię, więc myślę; myślę, więc jestem”. Umiejętność poddawania w wątpliwość tego, co budzi zastrzeżenia, oraz sceptyczne podejście do niesprawdzonych informacji to przejawy krytycznego myślenia.

Oczywiście nierealne byłoby weryfikowanie w ten sposób każdej napotkanej informacji. Chodzi raczej o zachowanie ostrożności w przyjmowaniu danych i o samodzielność myślenia. Dlaczego jest to tak ważne we współczesnym świecie?

Gdzie kryje się manipulacja

Krytyczne myślenie pomaga unikać manipulacji właściwie w każdej dziedzinie naszego życia. Reklamy, którymi jesteśmy codziennie zalewani z każdej strony, retoryka wielu polityków, celebrytów, dziennikarzy coraz częściej niestety opiera się na uproszczeniach, uogólnieniach, skrótach myślowych, a czasami wprost na dezinformacji. Nie chodzi w nich o prawdę czy rzetelną informację, ale o własne interesy lub interesy sił stojących za daną osobą. Najlepszą obroną przed takimi manipulacjami może być właśnie krytyczne myślenie.

Krytyczny znaczy szczęśliwszy

Krytyczne myślenie samo pełni także bardzo przydatną i praktyczną funkcję w naszym codziennym życiu. Po pierwsze, wspiera rozwiązywanie problemów i podejmowanie trafnych decyzji. Jeśli rozważę w sytuacji wyboru na spokojnie i racjonalnie wszelkie argumenty stojące po dwóch stronach, to większa szansa, że dokonam trafnego wyboru.

Krytyczne myślenie poprawia także komunikację, a co za tym idzie współpracę z innymi ludźmi, bo uczy słuchania racji drugiej strony oraz rozważenia jej bez emocji. Czy argumenty tej drugiej osoby przekonują mnie, czy nie i dlaczego? Czy ta osoba w ogóle przedstawia jakiekolwiek argumenty na poparcie swojego stanowiska, czy odwołuje się jedynie do przeczuć, intuicji, wrażenia, emocji, mody? A może jednak ta druga osoba uwzględnia w swoim stanowisku coś, czego ja do tej pory nie dostrzegałam?

Jak wypracować mechanizm krytyki?

Przywołany już Kartezjusz pisał w swojej Rozprawie o metodzie: „Nie dosyć bowiem, aby mieć umysł bystry, ale najważniejsza rzecz, aby właściwie go stosować”. Krytycznego myślenia można się nauczyć i na pewno można je kształtować. Nikt z nas nie rodzi się z wyrobionymi mechanizmami takiego myślenia, ale po to dano nam intelekt, żebyśmy umieli wydobywać z niego to, co najlepsze. Dla naszego własnego pożytku i szczęścia.

Przeczytaj również: Czujesz wstyd i żal po wybuchu złości? Jest sposób, by tego uniknąć

Szukasz ciekawych treści? Zajrzyj na nasz kanał YouYube

Cyber Monday: tylko dziś, 1 grudnia!

-20% na cały koszyk z kodem: BLACK20
Do zobaczenia!
Księgarnia Holistic News