Odkrycie witamin przez Funka. Tak polski naukowiec zmienił historię

Witaminy – klucz do zdrowia

Jaki jest najważniejszy wynalazek na świecie? Niektórzy wskazaliby koło inni silnik parowy, a jeszcze inni tranzystor. Mało kto jednak wspomni o czymś, co znacząco wpłynęło na zdrowie ludzkości i rozwój cywilizacji. Tym przełomem było odkrycie witamin przez Kazimierza Funka.

W przededniu rocznicy jego urodzin (23 lutego 1884 roku) warto przypomnieć tę postać oraz jej wpływ na naukę, zdrowie i rozwój ludzkości. Kazimierz Funk urodził się w Warszawie; już w młodym wieku interesował się chemią oraz biologią. W 1900 roku ukończył tamtejsze gimnazjum. Naukę kontynuował w Europie Zachodniej. W Genewie studiował biologię, a w Berlinie chemię. W tym czasie z dużym zaangażowaniem badał choroby, które od wieków dręczyły ludzkość.

Polecamy: Mikroplastik w organizmie przyczyną chorób. Tak można się go pozbyć

Poszukiwanie przyczyn chorób związanych z dietą

Funk skupiał się na chorobach takich jak beri-beri, szkorbut i pelagra. Szczególnie groźny był szkorbut, którego śmiertelność wynosiła od 50 do 70 procent. Ciężkie przypadki beri-beri kończyły się zgonem od 25 do 50 procent pacjentów, a pelagra zabijała od 20 do 40 procent chorych. Ludzie od wieków borykali się z tymi schorzeniami, które były wynikiem niewłaściwej diety. Wzrost długotrwałych podróży morskich oraz wieloletnie wojny przyczyniły się do rozwoju tych chorób. Te trudne czasy przyspieszyły poszukiwania tajemniczych „czynników pokarmowych,”, które mogły być przyczyną chorób.

Kazimierz Funk również podjął te badania. W 1912 roku rozpoczął pracę w londyńskim laboratorium, a następnie przeniósł się do Instytutu Pasteura w Paryżu. Skupił się na badaniu beri-beri, które szczególnie często występowało w Azji Południowo-Wschodniej. Dieta tamtejszych społeczności opierała się głównie na oczyszczonym ryżu (znanym także jako ryż biały, polerowany lub łuskany). W poszukiwaniu przyczyn tej choroby Funk korzystał z pracy Christiana Eijkmana, który zauważył, że zwierzęta karmione łuskanym ryżem chorują na beri-beri, ale zdrowieją po dodaniu do diety łusek ryżowych. Dla polskiego naukowca była to kluczowa wskazówka. Funk, niczym detektyw, postanowił znaleźć „zaginiony składnik” w otrębach ryżowych.

Odkrycie witamin

Funk podszedł do zadania metodycznie. Za pomocą ekstrakcji i destylacji wyizolował związek, który zapobiegał beri-beri i leczył tę chorobę. To tiamina, znana dzisiaj jako witamina B1. Uczony zdał sobie sprawę, że odkrył związek kluczowy dla życia. Była to pierwsza zidentyfikowana witamina na świecie.

To właśnie Funk wprowadził termin „witamina.” Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa vita (życie) i końcówki „amina”, ponieważ początkowo sądził, że wszystkie witaminy są aminami. Choć później okazało się, że nie jest to prawda, nazwa przyjęła się i stała się częścią codziennego języka. Nazwę odkrytych związków rozpowszechnił w czasopiśmie naukowym The Journal of State Medicine, czytamy na portalu Nauka w Polsce.

Badania nad innymi witaminami

Kazimierz Funk, znany z przełomowego odkrycia witamin, miał również istotny wkład w badania nad innymi związkami. Jego prace wykraczały poza tiaminę, obejmując związki, które później zostały zidentyfikowane jako witaminy B2, D, C i E. Choć nie odkrył ich bezpośrednio, jego badania i teorie inspirowały kolejnych naukowców do dalszych działań.

W czasie I wojny światowej Funk przebywał w Stanach Zjednoczonych, gdzie kontynuował badania nad witaminami i ich zastosowaniem w medycynie. Współpracował z rodzącym się przemysłem farmaceutycznym, ale często krytykował jego komercyjne podejście. Twierdził, że nauka powinna służyć ludziom, a nie jedynie zyskom.

Znana jest anegdota ilustrująca jego skromność. Na jednym z kongresów naukowych, gdy przedstawiono go publiczności, miał powiedzieć o sobie: „nie jestem bohaterem, tylko chemikiem”.

Zapomniany pionier nauki o żywieniu

Dlaczego Funk, człowiek, który uratował zdrowie i życie milionów ludzi, nie jest dzisiaj szeroko znany? Być może przyczyniło się do tego ówczesne podejście do pracy naukowców, którzy często działali dla instytucji przypisujących sobie zasługi. Może winna była również częsta zmiana miejsca zamieszkania Funka. Jego prace bywały przypisywane innym, a sam Funk nie walczył o swoje miejsce w historii.

Funk zainspirował rozwój dietetyki i medycyny prewencyjnej. Dzięki jego odkryciom udało się wyeliminować wiele chorób niedoborowych w krajach rozwiniętych i zmniejszyć skalę głodu ukrytego w krajach rozwijających się. Produkcja witamin na masową skalę stała się codziennością, a ich obecność w diecie – oczywistością.

W 1923 roku wrócił do Polski, gdzie został kierownikiem Polskiego Zakładu Higieny, gdzie pracował między innymi nad wyizolowaniem insuliny. W 1928 roku ponownie wyjechał do Paryża, a po wybuchu II Wojny Światowej wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie zmarł w 1967 roku.

Polecamy: AI w medycynie zwiększa wykrywalność raka. Więcej trafnych diagnoz