Szkoła powinna uczyć wartości. Holistic Think Tank ma plan, jak to robić

Rafał Cieniek: Chyba większość uczniów, rodziców i nauczycieli zgadza się, że potrzeba reformy edukacji?

Justyna Kopczyńska: Holistic Think Tank przeprowadził badania w krajach, które są od siebie bardzo odległe geograficznie i kulturowo. Rozmawialiśmy z uczniami i nauczycielami między innymi z Polski, Stanów Zjednoczonych, Indii, Libanu, Zimbabwe, Korei Południowej czy Republiki Południowej Afryki. Wnioski wszędzie okazały się podobne. Niemal wszyscy zgadzają się, że szkoły zbyt mało uwagi poświęcają kształtowaniu postaw dzieci i podzielanych przez nie wartości.

Czego oczekują uczniowie?

Na pewno nie chcą tylko siedzieć w ławkach i wysłuchiwać nudnych „wykładów”. Na filmie wyjaśniającym ideę naszych działań, jedna z uczennic mówi, że w szkołach wymaga się tylko „siedzenia i pisania, siedzenia i czytania”. To przekonuje mnie, że dzieci chcą być ważną i wysłuchaną siłą sprawczą, która ma wpływ na to, w jaki sposób wyglądają lekcje i co znajduje się w programach nauczania. Dorośli często zapominają, że edukacja powinna przede wszystkim wspierać całościowy rozwój uczniów i wzmacniać ich umiejętności społeczne i komunikacyjne, a przede wszystkim – kształtować pozytywne postawy wobec innych. Pojawia się też pytanie, czy wiedza zdobywana w szkołach będzie przydatna w dorosłym życiu.

Nauczyciele zgadzają się z takimi postulatami?

Nauczyciele chcą mieć poczucie, że ich praca ma sens, że daje im satysfakcję i realnie kształtuje postawy młodych ludzi. Nie chcą poświęcać swojego czasu na „papierologię”, wypełnianie niepotrzebnych dokumentów, lecz pracować z dziećmi, towarzyszyć im w rozwijaniu ciekawości świata i odkrywaniu odpowiedzi na coraz to trudniejsze pytania. To uniwersalna potrzeba wyrażana na całym świecie. Wszyscy chcą zmiany, co daje nam ogromną motywację do działania.

Dlaczego HTT uważa zmiany w edukacji za kluczowe?

Rozpoczęcie nauki, to początek socjalizacji, wejścia w świadome życie każdego człowieka. Jesteśmy zdania, że to najważniejszy etap kształtowania osobowości. Chcemy, aby nowoczesna edukacja wzmacniała wielowymiarowy, holistyczny rozwój uczniów. Potrzebę zmiany dostrzegają też rodzice, którzy często nie mają pewności, czy szkoła zapewnia odpowiednie wsparcie ich pociechom. W HTT zgadzamy się ze słowami Nelsona Mandeli, który mówił, że „edukacja to najpotężniejsze narzędzie, którego można użyć, aby zmieniać świat”.

Jak HTT chce zatem wpłynąć na realną zmianę w szkołach?

Już opracowujemy narzędzia, które pozwolą na zmiany w edukacji. Bez konkretnych rozwiązań dla nauczycieli nie nastąpi żadna zmiana, żadne przewartościowanie w nauczaniu. Naszym sztandarowym projektem jest Interdyscyplinarny Przedmiot Szkolny (IDS). Docelowo powstanie podręcznik, w którym znajdą się scenariusze lekcji, karty pracy, metodologię pracy z uczniami w kierunku rozwijania ich społecznych umiejętności i postaw opartych na dojrzałym humanizmie. Dzięki niemu lekcje będą wyglądać w zupełnie inny sposób, choć wciąż będą przekazywać niezbędne treści przedmiotowe.

Nie chodzi o zburzenie istniejącego systemu?

Wiemy, że wchodzimy w działającą od lat strukturę szkolną. Nie chcemy jej burzyć, bo takie systemowe reformy często sprawiają, że esencja edukacji schodzi na dalszy plan. Naszym celem jest oddanie w ręce nauczycieli zestawu narzędzi, do realizowania zmian w szkołach. I wsparcie ich w drodze do lepszej edukacji.

Priorytety w nauczaniu do zmiany

Co przede wszystkim powinno się zmienić?

Priorytety w nauczaniu. Prawdziwym celem edukacji nie jest wyłącznie przekazywanie wiedzy z matematyki, chemii i innych przedmiotów, tylko kształtowanie postaw, które pomogą dzieciom odnaleźć się we współczesnym świecie i wykorzystać posiadaną wiedzę w działaniu. Celem wszystkich lekcji, w każdym miejscu na świecie, powinno być przekazywanie wartości, których listę opracowali nasi badacze. Chcemy, aby nauczyciele pokazywali swoim podopiecznym, jak być, odpowiedzialnymi, sprawczymi aktorami życia społecznego, jak komunikować się i współpracować w grupie i wypowiadać z szacunkiem o innych.

Wspomniałaś o liście wartości, których ma uczyć szkoła. Co się na niej znajduje?

Lista składa się z dziesięciu pozycji, obejmujących różne postawy i wartości zakotwiczone w dojrzałym humanizmie. Chodzi między innymi o poczucie wspólnoty, umiejętność komunikacji z innymi, ale także szacunek do siebie samych i środowiska naturalnego, troskę o cywilizację i dziedzictwo kulturowe, a także nadzieję. Bo bez nadziei żadna zmiana nie będzie możliwa. Najważniejsze są dla nas jednak  wartości związane z poczuciem przynależności do grupy, szacunkiem do innych i szeroko pojętym człowieczeństwem. To elementy najsilniej zakorzenione w humanizmie. Chcemy też uczyć najmłodszych krytycznego myślenia, tak potrzebnego w czasach rozkwitu AI.

W jaki sposób uczyć troski i uważności?

IDS ma być właśnie takim narzędziem. Przedefiniowanie celu lekcji i organizacji pracy w klasie pozwoli na większą otwartość, inkluzywność, dialog i wypłaszczenie obecnej struktury nauczania. Zachęcamy, aby w scenariuszach lekcji nauczyciele wskazywali przestrzeń do wspólnego działania. Chodzi też między innymi o ustawienie ławek i krzeseł, bo każda taka zmiana wpływa na to, jak myślą dzieci. Na poziomie relacyjnym chcemy nauczyć zadawania trudnych pytań i poszukiwania wspólnych odpowiedzi, dyskusji, wymiany poglądów na tematy, które są ważne z punktu widzenia uczniów.

Do czego mają prowadzić proponowane zmiany?

Chcemy wprowadzić IDS do szkół, aby zmienić znaczenie edukacji i – dzięki temu – wpłynąć na społeczeństwo w przyszłości. Osoby o solidnych fundamentach opartych na humanizmie, będą bardziej uważne, odpowiedzialne, otwarte na innych, także w kształtowaniu relacji i związków. Dlatego zmiana, którą proponujemy, przyniesie korzyści nam wszystkim.

Ale „zwykłe” przedmioty nie znikną ze szkół?

IDS ma być zaszczepiony w przedmiotach szkolnych i stanowić ich nadrzędny cel. Umiejętności zdobywane podczas lekcji są ważne, chcemy mieć przecież ekspertów z różnych dziedzin. Jednak uważamy, że przekazywanie wiedzy służy jedynie za środek do celu, którym ostatecznie powinno być kształtowanie pozytywnych postaw i osobowości. Dzięki IDS uczniowie będą mogli rozwinąć umiejętności współpracy w grupie oraz zadawania pytań, a tym samym odnoszenia się z szacunkiem do innych, w trakcie poszukiwania prawdy.

Współczesna szkoła nie stawia na różnorodność?

Ogromną wartością pracy w klasie jest czerpanie z różnorodności, ze spotkań bardzo odmiennych osób. Nie każdy będzie „orłem” z matematyki, fizyki czy historii, ale pokazanie, że każdy z uczniów jest niezbędnym elementem lekcji, wzmocni ich poczucie podmiotowości i własnej wartości. Synergia płynąca z różnorodności jest gigantyczną wartością dla grupy. Nauczyciel nie występuje w tej relacji jako jedyny słuszny autorytet przekazujący wiedzę, ale staje się jej „akuszerem” i sam może się też wiele od uczniów nauczyć.

Jaka powinna być zatem rola nauczyciela?

Zrównanie relacji w szkole jest jednym z celów IDS. Mieliśmy nawet takie pomysły, żeby lekcje prowadzić w schemacie odwróconym – żeby to dzieci uczyły dorosłych. Dostęp do zdobyczy nauki, techniki i informacji sprawia, że nikt nie ma już monopolu na przekazywanie wiedzy. Rozumując w ten sposób, nauczyciel staje się przewodnikiem, mentorem, ale nie jedynym autorytetem, który „ex cathedra” wygłasza niepodważalne tezy. IDS ma wspierać różnorodność (która jest wartością) niehierarchiczną strukturę nauczania i wspólnotowość w dochodzeniu do prawdy i dobra.

W jakiej fazie realizacji jest IDS?

Jesteśmy już po pierwszej fazie, którą była diagnoza problemu poprzez badania i współpracę z partnerami z Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Teraz przystąpiliśmy do fazy drugiej, która jest najważniejsza. Od pół roku przygotowujemy narzędzia potrzebne do wprowadzenia IDS do szkół. Zaprosiliśmy i wciąż zapraszamy do współpracy ekspertów, edukatorów i nauczycieli z całego świata. Wszyscy chętni mogą nam pomóc przy opracowaniu scenariuszy lekcji i metod dydaktycznych, które będą zgodne z założeniami IDS, czyli będą wspierać całościowy, wielopoziomowy rozwój uczniów i ich unikatowe predyspozycje i zainteresowania.

Nauczyciele widzą potrzebę zmian

Czy nauczyciele chętnie podejmują się współpracy?

Udało się nam znaleźć wiele osób, które chcą z nami współpracować i wspólnie kształtować dobrą szkołę. Mamy jednak  świadomość, że implementacja IDS nie jest łatwym zadaniem, ponieważ nauczycielom ciężko jest wyjść ze swojej strefy komfortu. W końcu muszą realizować podstawę programową, a obecny niezwykle hierarchiczny i scentralizowany system nie ułatwia zmiany sposobu uczenia poszczególnych przedmiotów. Dlatego prowadzimy szkolenia i opracowaliśmy przewodnik o tym, jak pisać scenariusze lekcji w duchu IDS. Nie chcemy nikogo nakłaniać na siłę. Szukamy osób, które są gotowe do zmian i – tak jak my – widzą ich potrzebę.

Na czym aktualnie koncentruje się HTT?

Nauczyciele z całej Polski już opracowują narzędzia w duchu IDS dla swoich przedmiotów. Są wśród nich angliści, poloniści, historycy i ścisłowcy. Pracujemy  teraz nad przekuciem  naszych idei i wartości na konkretne rozwiązania, które będą mogły stać się gotowym narzędziem i pomocą dydaktyczną dla nauczycieli, którzy chcą uczyć w inny sposób. A może już to tak robią? Jest przecież wielu znakomitych nauczycieli, z którymi sami mieliśmy do czynienia w naszych szkołach, którzy uczą inaczej, którzy – w swoich lekcjach – wykraczają poza przekazywanie wiedzy z podręcznika. I właśnie na nich najbardziej liczymy. Pokazujemy w ten sposób, że da się wprowadzić IDS do szkół. Moim zdaniem uda nam się to zrobić dzięki konsekwentnej pracy z  nauczycielami, uczniami i rodzicami, którzy też otwarcie mówią o potrzebach zmiany w edukacji.

Zobacz też:

W jaki sposób chcecie dotrzeć z ideą IDS do szerokiego grona nauczycieli?

Chcemy, aby w promocji IDS pomogły nam portale internetowe, jak holistic.news. Prowadzimy kanały na mediach społecznościowych, bierzemy udział w konferencjach naukowych dotyczących edukacji, występujemy przed różnymi gremiami nauczycielskimi. Mamy ambasadorów, którzy opowiadają o naszej misji. Metodą kuli śnieżnej docieramy do coraz szerszego grona odbiorców. Chcemy też, aby inne duże media o nas pisały i mówiły o konieczności zmiany w szkołach. Ale przede wszystkim musimy mieć gotowe narzędzia, które ułatwią implementację IDS.

Czy potrzebna jest także zmiana  systemu oceniania w szkołach?

Klasówki i egzaminy to część obecnego systemu edukacji. Ale jest już wielu nauczycieli, którzy nie stawiają ocen cząstkowych, bo zgodnie z Prawem oświatowym ocena musi być wystawiona tylko na koniec roku. Według nas najważniejsze jest, aby dzieci w szkołach otrzymywały informację zwrotną na temat postępów w nauce, na temat swojej pracy. Zindywidualizowana ocena wymaga jednak większego zaangażowania i wysiłku ze strony nauczycieli. Z drugiej strony IDS ma uczyć wartości, a tych nie da się zmierzyć ocenami bez stygmatyzowania uczniów.

Na czym oprzeć nowy system walidacji, w którym nie będzie ocen? 

Poszukujemy odpowiedzi na to pytanie i razem z nauczycielami pracujemy już nad dobrym rozwiązaniem. Zaprosimy też uczniów do tej dyskusji. Na jesieni organizujemy spotkanie z dziećmi z podkrakowskich szkół. Chcemy wiedzieć, co jest dla nich ważne w edukacji. Głos ucznia musi być wysłuchany.

Jaka jest rola rodziców w planowanej reformie?

Rodzice są niezwykle ważnym, choć często pomijanym elementem systemu edukacji. Szkołę tworzą uczniowie, nauczyciele, rodzice, dyrektorzy i inni pracownicy placówek oświatowych. Dom i szkoła nie są dwoma niezależnymi i odseparowanymi od siebie systemami wychowania. Rodzice kształtują wartości i wpływają na postawy dzieci, a nauczyciele mają ich wspomagać w tym procesie. Podchodzimy do problemu holistycznie.

Dowiedz się więcej o Holistic Think Tank!

Podstawą wartości humanistyczne

Co spaja Holistic Think Tank?

Wartości humanistyczne. W tym pędzącym i zmieniającym się świecie stawimy czoła wynaturzeniom i patologiom tylko, gdy będziemy mieć wspólny fundament oparty na humanizmie. Jeżeli świat ma być w przyszłości lepszy, to musimy mieć szacunek do siebie i innych, potrafić z nimi rozmawiać i współpracować. Ten fundament będzie nas spajał, a edukacja ma ten fundament ukształtować.

Czy podejmujecie jakieś działania w związku z rozwojem sztucznej inteligencji?

W IDS chcemy kształtować fundament wartości, z którego ma wynikać dostosowanie się do współczesnych wyzwań. Będziemy się mierzyć z problemem AI (Artificial Intelligence – przyp. red.) i to dla nas bardzo ważny wątek, ale najpierw musimy zbudować podstawowe narzędzia do zmiany sposobu myślenia o edukacji. W tym sensie IDS i uczenie krytycznego myślenia pomoże w korzystaniu ze sztucznej inteligencji i pozwoli czerpać z jej dobrodziejstw w toku nauczania szkolnego.

Polecamy:

W filmie promocyjnym wyprodukowanym przez HTT jedna z uczennic pyta: „po co czytać książki, skoro jest Google”. Jak odpowiedzieć na tak postawione pytanie?

Książek nie czyta się wyłącznie po to, by zdobywać informacje o świecie, bo te są łatwo dostępne dzięki smartfonom i internetowi. Negowanie postępu nauki i techniki, zakaz przynoszenia telefonów do szkół to absurd. Czytamy książki, by nauczyć się jasno i precyzyjnie mówić, pisać i  by rozumieć świat drugiego człowieka. Książki rozbudzają w nas ciekawość świata i wzbogacają nasze myślenie o otaczającej rzeczywistości o inne perspektywy. Dzięki czytaniu wiemy, czego możemy szukać w sieci i uczymy się krytycznie podchodzić do treści, które wyszukiwarka nam serwuje. Żeby to, co znajdziemy osadzić w szerokim kontekście kulturowym, historycznym i myślowym.

*

Dr Justyna Kopczyńska – socjolożka, promotorka edukacji i dyrektor zarządzająca Holistic Think Tank. Od wielu lat współpracuje między innymi z Uniwersytetem Warszawskim i Uniwersytetem Jagiellońskim. Obecnie pracuje nad Interdyscyplinarnym Przedmiotem Szkolnym, który jest sztandarowym projektem HTT i ma pomóc w reformie edukacji na całym świecie.

Więcej interesujących wiadomości znajdziesz na stronie holistic.news.