Encyklopedia Odeuropa przedstawia zapachową historię Europy

Internetowa baza danych zawiera ogromną liczbę obrazów i danych tekstowych związanych z zapachem, pochodzących z muzeów, uniwersytetów i innych instytucji dziedzictwa kulturowego. Jej celem jest zachowanie woni minionych epok, obejmując wszystko, od perfum po smród industrializacji.

Encyklopedia zapachu

Projekt został ogłoszony w listopadzie 2020 roku. Zespół naukowców, który go prowadził, użył sztucznej inteligencji do identyfikacji i analizy odniesień do zapachów od XVI do początku XX wieku w historycznych tekstach i obrazach. Celem było „odkrycie i przywrócenie kluczowych zapachów Europy”.

W ramach projektu Odeuropa uruchomiono wyszukiwarkę Smell Explorer, umożliwiającą zagłębienie się w zapachy przeszłości, a także w ich opisy. Oprócz tego zespół naukowców  opracował Encyklopedię Historii i Dziedzictwa Zapachów, zawierającą wpisy na temat woni wnętrz samochodów, kawiarni, muzeów i innych miejsc. Zorganizowano również jednodniowe Targi Kultury Zapachu w Amsterdamie pod koniec listopada 2023 roku, aby przedstawić wyniki tego przedsięwzięcia.

Grupa inicjatorów projektu Odeuropa składa się z ekspertów, którzy wcześniej opracowywali narzędzia sztucznej inteligencji związane z żywnością. Inni współpracowali z muzeami i bibliotekami w celu zachowania zapachu obiektów historycznych. 

Tego rodzaju praca jest naprawdę ważna dla innych naukowców, zwłaszcza początkujących badaczy lub studentów, poszukujących świadectw historycznych

– twierdzi Evan Kutzler, amerykański historyk z Uniwersytetu Western Michigan.

Inne podejście do zapachu

Perfumiarz analizuje aromaty z perspektywy chemicznej, opisując je poprzez nuty zapachowe (np. pachnąca róża, po której następuje bardziej długotrwała woń wanilii). Odeuropa odnosi się powonienia jak do zjawiska, które dokumentuje przeszłość. W tej nietypowej encyklopedii znajdziemy obrazy i teksty odnoszące się do różnych zapachów.

Uczeni przeprowadzili wiele długich rozmów z ekspertami z dziedziny nauk humanistycznych, społecznych, a także z badaczami z branży chemicznej i perfumeryjnej. Dzięki temu zbudowali modele zapachowe, obejmujące miejsca i uczucia. Następnym krokiem było opracowanie przeglądarki internetowej, przeszukującej bazę danych obrazów i tekstów na temat aromatów. Zespół zebrał ponad 2,5 mln relacji świadków na temat konkretnych zapachów, np. „nieznośna” woń mieszkania w Edynburgu w połowie XIX wieku.

Praca nad węchem otwiera zupełnie nowe sposoby myślenia o doświadczaniu przeszłości. Pokazuje nam na przykład, że sposób, w jaki dziś odbieramy woń czosnku, może być zupełnie inny niż 200 lat temu. Porównując reakcje na konkretne zapachy, możemy dowiedzieć się wiele o związku między przeszłością a teraźniejszością

– wyjaśnia William Tullett, członek zespołu Odeuropa.

Rozważając fakt, że zapach może zmienić wyobrażenie o danej epoce, warto podkreślić, że zwiedzając zabytkowe miasta dzisiaj, trudno nam wyobrazić sobie, jak one pachniały w przeszłości. W średniowieczu brak kanalizacji sprawiał, że nieczystości wylewano na ulice, a woń koni i innych zwierząt była codziennością. Projekt Odeuropa pozwala zrozumieć, jakie znaczenie miały zapachy w różnych okresach historycznych, co wpływa na nasze spojrzenie na stare miasta, zamki i inne zabytki.