Zaskakujące odkrycie naukowców. Nie tylko mózg, ciało też pamięta

Od filozofii do neuronauki

Ludzie od tysiącleci próbują pojąć, czym jest świadomość i co sprawia, że mamy poczucie „ja”. Już starożytni myśliciele, tacy jak Platon czy Arystoteles, zastanawiali się nad naturą duszy, umysłu i tożsamości. W średniowieczu rozważano, czy świadomość jest darem boskim, czy może zakorzeniona jest w ciele. Kartezjusz słynnym „Myślę, więc jestem” oddzielił umysł od materii. Dziś te pytania powracają — tym razem w kontekście badań nad zjawiskiem, jakim jest pamięć komórkowa człowieka.

Punktem wyjścia do współczesnych rozważań może być przykład firmy Alcor, specjalizującej się w kriokonserwacji, czyli zamrażaniu głów zmarłych osób. Ich wizja brzmi jak science fiction: w przyszłości technologia ma umożliwić przywracanie tych ludzi do życia poprzez „doczepienie” ich głów do nowych ciał. To podejście zakłada, że cała nasza osobowość i pamięć komórkowa człowieka znajdują się właśnie w głowie.

Ale co, jeśli to założenie jest błędne? Coraz więcej badań sugeruje, że nasze ciało może mieć większy wpływ na to, kim jesteśmy, niż dotąd sądzono. A świadomość ciała nie musi zależeć wyłącznie od mózgu.

Polecamy: Serce ma swój „mózg”. Naukowcy badają jego rolę i funkcje

Ciało jako magazyn wspomnień

Nowe odkrycia, opisane na łamach Nature Communications, ujawniają coś niezwykłego. Naukowcy zaobserwowali, że komórki spoza mózgu – tzw. nieneuronalne – potrafią rozpoznawać wzorce chemiczne i tworzyć trwałe ślady tych doświadczeń. Oznacza to, że zdolność do zapamiętywania nie musi być domeną wyłącznie neuronów.

W eksperymentach komórki te uczyły się najefektywniej przy zastosowaniu tzw. uczenia się w odstępach czasu – strategii znanej z psychologii jako skuteczniejsza od intensywnego wkuwania. Chociaż naukowcy wciąż nie wiedzą, jakie dokładnie informacje przechowują te komórki, wyniki badań sugerują, że ciało również uczestniczy w procesach pamięciowych.

„Mózg jest kluczowy, ale to nie cały obraz. Nasze wspomnienia mogą być w ciele” – mówi psycholog Paul Thagard w rozmowie z Psychology Today.

Jeśli pamięć rzeczywiście wykracza poza mózg, może to oznaczać, że także świadomość i tożsamość są bardziej „rozproszone” po całym organizmie.

Pamięć komórkowa człowieka prosto z serca?

Dodatkowych dowodów dostarcza medycyna transplantacyjna. Niektórzy biorcy przeszczepów – szczególnie serca – zauważają po operacji zmiany w osobowości, przyzwyczajeniach czy upodobaniach. Osoby, które wcześniej nie tolerowały ostrego jedzenia, nagle zaczynają je lubić. Inni odkrywają w sobie zupełnie nowe talenty, na przykład poetyckie. Takie relacje często są przywoływane jako możliwy przejaw zjawiska określanego mianem pamięci komórkowej człowieka.

Co ciekawe, tego typu relacje pojawiają się u aż 89 proc. pacjentów po przeszczepach, także w przypadkach wątroby i nerek. To dane anegdotyczne, oparte na osobistych relacjach, a nie na badaniach klinicznych, jednak ich powtarzalność jest zastanawiająca.

Neurobiolog Antonio Damasio podkreśla: „Nie możemy ignorować zjawisk, które rzucają wyzwanie naszym modelom świadomości”.

Natomiast niektórzy naukowcy mówią wprost o tzw. pamięci komórkowej – zdolności komórek do przechowywania informacji w strukturach biochemicznych. Jeśli te hipotezy okażą się prawdziwe, nasze ciało może być czymś więcej niż tylko nośnikiem dla mózgu.

Umysł nie kończy się na karku

Koncepcja „ucieleśnionego umysłu” (embodied mind) zakłada, że umysł i ciało są ze sobą nierozerwalnie związane. Nie funkcjonują osobno – nasze myśli, emocje i decyzje są kształtowane przez ciało i jego interakcje ze światem. Innymi słowy, myślimy i czujemy całym sobą – nie tylko mózgiem.

Przykładem może być słynna iluzja gumowej ręki. Gdy badana osoba widzi, jak sztuczna ręka jest dotykana w tym samym czasie co jej prawdziwa (która jest ukryta), zaczyna odczuwać tę sztuczną jako część własnego ciała. Albo zjawisko kończyn fantomowych – osoby po amputacji wciąż czują utraconą rękę czy nogę. Takie przykłady pokazują, jak silnie ciało wpływa na poczucie tożsamości.

To natomiast stawia pod znakiem zapytania pomysł cyfrowego „przeniesienia umysłu”. To pomysł zakładający, że można skopiować zawartość mózgu do komputera. Jeśli pamięć komórkowa człowieka zakorzeniona jest również poza mózgiem, to taka operacja może okazać się niemożliwa.

Pamięć komórkowa człowieka: nowe światło na stare pytania

Związek między ciałem, mózgiem i umysłem od dawna fascynuje filozofów. Klasyczne podejście, zwane dualizmem, zakładało, że dusza i ciało to dwie oddzielne rzeczywistości. Najnowsze odkrycia każą jednak spojrzeć na to inaczej. Jeśli ciało współtworzy tożsamość, może nie da się oddzielić umysłu od fizycznej powłoki.

W praktyce rodzi to wiele pytań: Czy osoba po przeszczepie głowy to nadal ta sama osoba? A może „ja” to suma wspomnień, emocji, doświadczeń cielesnych i reakcji chemicznych?

Nie znamy jeszcze wszystkich odpowiedzi. Ale jedno wydaje się coraz bardziej oczywiste: im więcej dowiadujemy się o umyśle i ciele, tym trudniej traktować je jako oddzielne byty.

Polecamy: Badania pamięci zmieniają naukę. Wspomnienia nie tylko w mózgu

Uważasz, że poruszamy ciekawe tematy?

Sprawdź, czego możesz spodziewać się w trakcie spotkania z nami na żywo. Już 5 kwietnia w Bielsku-Białej kolejna edycja konferencji Holistic Talk.

Organizowane przez redakcję Holistic News wydarzenie to możliwość wysłuchania wystąpień ze sceny. Mówcami edycji 2025 roku będą m.in.: dr Monika Wasilewska (psycholog), dr Tomasz Witkowski (psycholog), Marcin Możdżonek (sportowiec i myśliwy), Jacek Piekara (pisarz) i wielu innych. Pełny program znajdziesz TUTAJ.

Zostały już ostatnie miejsca na naszą konferencję. A bilety są w wyjątkowej cenie 209 zł. Z kodem: HNHT2 czytelnicy Holistic News otrzymują dodatkowo 33% zniżki od aktualnej ceny.

Do zobaczenia w Cavatina Hall w Bielsku-Białej!
Redakcja Holistic News