Współczesna szkoła przemija. Co będzie dalej?

Uczenie się coraz częściej wymaga rezygnacji z poziomu prezentacji i wyjaśniania świata na rzecz jego doświadczania i nazywania po nowemu. Uczniowie oczekują, by w aktywnym działaniu odkrywać nieznane dotąd możliwości posługiwania się wiedzą i umiejętnościami. Najlepsze co może w tym wypadku zrobić nauczyciel, to dołączyć się do tych oczekiwań i samemu zostać aktywnym badaczem poszukujących nowych sposobów poznawania zasad decydujących o funkcjonowaniu świata. 

Uczenie się in statu nascendi

Lata doświadczeń i powtarzająca się w szkołach praktyka każe postrzegać proces uczenia się jako obowiązek słuchania wykładów nauczycielskich i zapamiętywania treści z podręcznika. Opisany stan, a słowo „stan” zostało tu użyte nie bez powodu, powoli przechodzi do przeszłości. Dziś edukacja w coraz większym zakresie rozwija się dzięki doświadczaniu, przetwarzaniu i kreowaniu nowych metod. Uczenie się polegać zaczyna na poszukiwaniu, wersyfikacji i próbach zastosowania zupełnie nowych koncepcji.

Metodą, która pozwala w ten sposób organizować proces uczenia się uczniów jest action reasearch. Zakłada ona nie tylko przekaz i egzekwowanie wiedzy przez nauczyciela, ale też jego aktywny udział w procesie uczenia się uczniów. Kluczowe jest nie zapamiętywanie, ale samodzielne odkrywanie, poznawanie i doświadczanie wiedzy. Badanie w działaniu przyczynia się do odkryć, formowania wniosków i uogólnień, a w efekcie zdobywania nowej lub uzupełniania dotychczasowej wiedzy posiadanej przez uczniów. Proces uczenia się przybiera charakter angażujący i formatywny. Metoda charakteryzuje się dużymi możliwościami adaptacji, co pozwala na użycie ich je na wielu przedmiotach i podczas odpracowywania wielu tematów. Daje się też dostosować do indywidualnych potrzeb uczniów czy do dynamicznego wprowadzania zmian dopasowanych do możliwości poszczególnych uczestników zajęć.

Niestety, ze względu na wspomnianą elastyczność, działania podejmowane w ramach action reasearch mają bardzo ograniczone możliwości uogólnienia, stanowiąc raczej inspirację aniżeli podstawę treści oficjalnych. W efekcie, z perspektywy szkoły, służą raczej jako czynnik angażujący uczniów, inspirujący, stanowiący podstawę do formułowania pytań czy tez mogących stać się pretekstem do dalszych dociekań, weryfikacji czy poszukiwania potwierdzeń w nauce oficjalnej.

Nauczyciel badacz

James McKernan, profesor matematyki na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego i autor książki „Curriculum Action Research” sugeruje znaczenie metody jako realnego źródła podniesienia jakości kształcenia, a nawet wzrostu prestiżu zawodu nauczyciela. Jego zdaniem szkoła, która ogranicza się jedynie do prostego przekazu i egzekucji dostarczanych treści czy umiejętności, jest w gruncie rzeczy formą zniewalania i to zarówno uczniów jak i nauczycieli. Zabija tak ważną w dzisiejszych czasach kreatywność i spowalnia czy wręcz ogranicza postęp. Badania w działaniu umożliwiają zaś powiązanie teorii z praktyką, aktywność z eksploracją i uczenie się z nauczaniem.

Zobacz też:

Najogólniej rzecz biorąc badanie to celowe pozyskiwanie i gromadzenie informacji o zjawiskach czy procesach powodujących domniemane zmiany. Istotne jest, by badacz był inspiratorem i aktywnym uczestnikiem tego procesu. Gromadził własne doświadczenia, wypracowywał refleksję i formułował hipotezy, które po weryfikacji mogłyby stać się nową wiedzą czy poszerzonymi kompetencjami. Edukacyjne badania w działaniu sprzyjają poszerzonej refleksji, odnajdywaniu nowych metod dydaktycznych i gotowości do transformacji sposobów organizacji procesu uczenia się uczniów. Praca nauczyciela korzystającego z zasady action reasearch przypomina sposoby stosowane w edukacji przez tutorów. Z jednej strony podstawą tutoringu są indywidualne spotkania, które na bazie dialogu, pozwalają uczniom odnaleźć własną drogę do wiedzy, tożsamości czy szeroko pojętego rozwoju. Z drugiej, to proces, podczas którego uczeń głównie poszukuje, testuje, poddaje refleksji i uogólnia przeżyte doświadczenia. Zaangażowaniu ucznia towarzyszy tutor, który zadaje pytania, wspólnie ze swoim podopiecznym weryfikuje pozyskiwaną i wypracowywaną wiedzę, wreszcie ułatwia, a niekiedy wręcz umożliwia realny rozwój ucznia. Dlatego tak ważne, by pracy z opisywaną metodą obu stronom, a zwłaszcza opiekunowi ucznia, towarzyszyły niezbędne kompetencje oraz odpowiedzialność. Stąd, zdaniem McKernana nauczyciel badacz musi umieć wcielić się w rolę kompetentnego obserwatora uczestniczącego. Musi sobie uświadomić, że jest raczej „poszukującym”, niż „wszechwiedzącym”.

Action research w działaniu

Kluczowym celem zastosowania action research podczas zajęć szkolnych jest zarówno włączanie uczniów w proces samodzielnego uczenia się jak i poszerzanie warsztatu nauczycieli na podstawie zasady tzw. praktyki refleksyjnej. W pedagogice zagadnienie refleksyjności łączone jest w największym stopniu z nazwiskiem Donalda Schöna.

Ten filozof, absolwent Yale i Harvardu, w wyniku szeroko zakrojonych badań stwierdził, że wiedza „praktyczna” profesjonalistów, w tym nauczycieli, budowana jest na podstawie doświadczenia zawodowego, a nie twierdzeń naukowych. W swoich książkach „The Reflective Practitioner” oraz „Educating the Reflective Practitioner: Toward a New Design for Teaching and Learning in the Profession” zachęcał każdego do stałej refleksji nad wykonywaną przez siebie pracą, co miało prowadzić do podniesienia jakości oraz rozwoju konkretnych działań zawodowych. Podobnym założeniom służy action research. Tu również nauczyciel oraz uczniowie, uczestnicząc w procesie nauki, doświadczają nowych wyzwań oraz poddają je stosownej refleksji. Służy temu ściśle zaplanowana procedura postępowania:

• identyfikacja problemu,
• oznaczanie obszaru koniecznej zmiany,
• projektowanie rozwiązań,
• redefinicja wyzwania na skutek dostrzeżonego kontekstu i istoty problemu,
• projektowanie koniecznej zmiany z uwzględnieniem nowego kontekstu,
• eksperymentowanie, poszukiwanie i weryfikacja przydatności nowych rozwiązań,
• refleksja, poszukiwanie nowych znaczeń, wypracowanie możliwych do wykorzystania pojęć oraz teorii.

Przeczytaj również:

Vince Bustamante, specjalista od organizacji uczenia się uczniów, współautor dwóch bestsellerowych książek: „Great Teaching by Design” oraz „The Assessment Playbook for Distance and Blended Learning”, w swoich pracach prezentuje cztery kroki wpływu nauczyciela na uczenie się uczniów. Są nimi: diagnoza, planowanie interwencji, wdrożenie nowych rozwiązań i ewaluacja. Nauczyciel w pierwszym kroku bada, co jego uczniowie już wiedzą i czego oraz jak się uczą. Krok drugi to opracowanie i zastosowanie zestawu działań, które w najlepszy sposób pomogą uczniom w nauce oraz rozwoju oczekiwanych kompetencji. Następny etap to wspólna praca nauczyciela i uczniów zbudowana na podstawie odpowiedzi na pytania:

• czego się dzisiaj uczę?
• dlaczego się tego uczę?
• skąd będę wiedzieć, że się tego nauczyłem?

Tu warto pamiętać, że uczniów angażować będą przede wszystkim te zadania, które z jednej strony stanowią wyzwanie, ale też są możliwe do rozwiązania. Ponadto są jasno sformułowane, umożliwią wybór i pozwalają współpracę z rówieśnikami. Ewaluacja służy refleksji. Przede wszystkim potrzebnej nauczycielowi, bo dzięki niej weryfikuje zasadność oraz przydatność stosowanych metod. Pomaga jednak też uczniom. Dzięki niej dowiadują się, w jakim stopniu cel został osiągnięty. Poznają wartość i znaczenie swojego zaangażowania. Potwierdzają własną sprawczość i sens oraz przyjemność uczenia się.

Przydatność action research w praktyce szkolnej

Ucząc się, korzystamy z mechanizmów, które przez wieki wypracował nasz mózg. Stawiały one sobie za cel szybkie odnajdywanie tego co przydatne oraz bezpieczne. W efekcie, doświadczając sytuacji nowych, poszukujemy przede wszystkim ich związku z tym, co znamy. Korzystając z zasad action research doświadczamy refleksji i odnajdujemy możliwości nowego zastosowania wypracowanych rozwiązań i poszerzanie posiadanych kompetencji. Praktyka ta jest szczególnie istotna w wypadku osób młodych, których gotowość do poszukiwań, eksperymentów, kreatywnych rozwiązań i twórczej negacji tego, co proponowane jest jako norma, są dużo, dużo większe od tego co reprezentują dorośli. Niemniej proponowany model działania jest również niezwykle korzystny także dla nauczycieli. Nie bez powodu McKernan zwraca uwagę na przydatność action research jako metody wzmacniającej zawód nauczyciela jako profesji przyszłości. Szczególnie w kontekście poszerzającego się wykorzystania w edukacji sztucznej inteligencji. Zastosowanie jej do nauki języków obcych czy pozyskiwania oraz przetwarzania danych zgodnie z zaproponowanym algorytmem wydają się już być przesądzone. Action research to jednak działanie oparte o rozszerzą refleksję i krytyczną weryfikację tak źródeł jak i uzyskanych efektów. Summa summarum uczniowie są aktywnie angażowani w proces uczenia się. Poszukują, analizują możliwość zastosowania, weryfikują, proponują nowe pomysły, testują ich zastosowanie, wiążą z już posiadanymi zasobami i skutecznie rozwijają kolejne kompetencje. Korzystają z przemyślanej ścieżki rozwoju, która prowadzi ich nie tylko do wiedzy, ale do stawania się dorosłymi.

Źródła:

• What is Action Research for Classroom Teachers?
• Vince Bustamante, A Systematic Approach to Impact Student Learning; Prioritizing Strategies to Maximize Impact on Student Learning
• T. George, „What Is Action Research? Definition & Examples”

Może cię także zainteresować: