Raport naukowców. Nowe fundusze UE na innowacje są niezbędne

Nowe mechanizmy finansowania funduszy na innowacje

Unia Europejska powinna pilnie zwiększyć fundusze na innowacje i poszukiwać nowych metod efektywnego zarządzania kapitałem na badania naukowe. To kluczowy wniosek wynikający z raportu przygotowanego przez zespół 15 ekspertów pod przewodnictwem byłego portugalskiego ministra nauki, Manuela Heitora. 

„Przełomowe badania i innowacje, które zmieniają gospodarki lub społeczeństwa, nie będą prawdopodobnie wspierane przez tradycyjne procedury i programy, powszechnie stosowane w UE” – zauważono w raporcie.

Dokument sugeruje, że zarówno unijne, jak i krajowe programy badawcze skupiają się głównie na stopniowych innowacjach i rozwoju, a nie na wspieraniu radykalnych zmian paradygmatów. Tymczasem agencje na całym świecie już testują nowe modele finansowania.

„UE musi podjąć podobne kroki, aby nie pozostać w tyle” – ostrzega Heitor.

Autorzy raportu zalecają, by UE natychmiast utworzyła jednostkę eksperymentalną do testowania nowych programów, procedur oceny i narzędzi. Taka jednostka wymaga dużego budżetu i pełnej swobody działania poza standardowymi zasadami, by mogła szybko eksperymentować z nowymi metodami finansowania.

„Mamy trzy lata programu Horyzont Europa, aby przetestować nowe rozwiązania” – powiedział Heitor.

Polecamy: Czy Unia Europejska przetrwa? Powtarzają się błędy znane z historii

Fundusze na innowacje i związane z nimi problemy

Nie tylko Europa ma problem z innowacyjnością i badaniami naukowymi. Podobne wyzwania występują na całym świecie.

„Pomimo licznych obietnic, system naukowy nie dostarczył postępów w tempie i skali, na które liczyliśmy i których oczekiwaliśmy” – zauważa James Wilsdon, dyrektor wykonawczy londyńskiego Research on Research Institute i profesor polityki badawczej na Uniwersytecie College London.

Ostrzeżenia o spowolnieniu innowacji i trudności w wykorzystaniu funduszy na innowacje pojawiają się już od dekady. Brak przełomowych wynalazków doprowadził do stagnacji w życiu przeciętnego człowieka. Amerykański ekonomista Robert Gordon twierdzi, że od lat 70. XX wieku wprowadzono znacznie mniej technologii zmieniających życie, takich jak lodówka czy samochód. Według niego łatwo dostępne innowacje przemysłowe zostały już wykorzystane. To spowolniło tempo kolejnych przełomów technologicznych, ograniczając możliwości wprowadzania nowych, rewolucyjnych wynalazków.

Nowe eksperymenty w finansowaniu nauki

Jednak ostrzeżenia o niewykorzystanym potencjale naukowców znalazły odpowiedź. Wiele krajów rozpoczęło eksperymenty, mające na celu przetestowanie nowych sposobów finansowania nauki.

„Kilkanaście krajów wprowadziło różne formy inicjatyw związanych z metanauką, czyli podejściem polegającym na stosowaniu naukowych metod do zarządzania systemem finansowania badań” – powiedział Wilsdon.

Dotychczas większość badań opierała się na małych programach pilotażowych. Pojawia się nadzieja, że większe i bardziej rygorystyczne modele finansowania mogą pomóc znaleźć odpowiedzi na kluczowe pytania dotyczące skuteczności badań. Takie podejście może w dłuższej perspektywie przyczynić się do bardziej zrównoważonego rozwoju nauki. Niektóre inicjatywy skupiają się na finansowaniu bardziej ryzykownych projektów badawczych. Przykładem jest przyznawanie recenzentom tzw. „złotych biletów”, które umożliwiają im wsparcie wybranego projektu. Mogą to zrobić nawet wtedy, gdy inni recenzenci są przeciwni danej propozycji.

W trakcie pandemii jeden z amerykańskich funduszy uruchomił program szybkich grantów. Program ten był skierowany do naukowców, którzy pilnie potrzebowali środków na badania nad Covid-19. Dzięki temu udało się wyeliminować długie i uciążliwe procedury oczekiwania na finansowanie, z którymi badacze często się borykają.

Na początku 2024 roku brytyjska fundacja UK Research and Innovation oraz amerykańska Open Philanthropy ogłosiły wspólny konkurs na granty naukowe, którego wartość wynosiła 5 milionów funtów. Celem było znalezienie „bardziej efektywnych sposobów prowadzenia i wspierania badań i rozwoju”.

Polecamy: HOLISTIC NEWS: Czy sztuczna inteligencja nam zagraża? O AI rozmawiamy #PoLudzku

Nowe pomysły na finansowanie badań

Raport Heitora zawiera konkretne propozycje dotyczące finansowania badań i optymalnego wykorzystania funduszy na innowacje. Eksperci proponują wprowadzenie tzw. rozproszonej wzajemnej oceny, w której wnioskodawcy grantów sami oceniają inne wnioski. Ma to na celu odciążenie tradycyjnych recenzentów, usprawniając proces oceny i przyznawania funduszy. Metodę tę testuje obecnie Fundacja Volkswagena w Niemczech. Dotychczas zbiera pozytywne opinie. Istnieje nadzieja, że taki sposób przydzielania funduszy na innowacje pozwoli na wybór bardziej ambitnych projektów badawczych, w porównaniu z tradycyjną oceną panelową.

Raport Heitora sugeruje również naśladowanie amerykańskiej fundacji XPrize, która oferuje wysokie nagrody za rozwiązanie globalnych wyzwań, takich jak usuwanie dwutlenku węgla czy opracowywanie lepszych masek ochronnych.

„Obecnie Europejska Rada ds. Innowacji nie posiada programów stymulujących przełomowe innowacje” – stwierdza raport.

Komisja Europejska ma doświadczenie w eksperymentowaniu z nagrodami i obecnie rozważa kolejną serię konkursów, tym razem dotyczących technologii energii odnawialnej. Jednak oferowane kwoty są znacznie mniejsze niż te oferowane przez Fundację XPrize, która zapewnia pulę 119 milionów dolarów za opracowanie nowych metod odsalania wody.

Polecamy: Unia Europejska uderza w gigantów internetowych. Zmiany zauważymy wszyscy