Novice teachers – dlaczego warto odmładzać kadrę nauczycielską

Stan nauczycielski w coraz większym zakresie zmierza ku feminizacji i starości. Z danych Eurostatu wynika, że większość nauczycieli w UE to kobiety – 73 proc. (w Polsce ok. 83 proc.) a zaledwie 7 proc. kadr oświatowych to osoby do 30. roku życia. Co więcej, 39 proc. ma co najmniej 50 lat. Największą liczbę nauczycieli po pięćdziesiątce odnotowano na Litwie (54 proc.), we Włoszech (53 proc.) i Grecji (51 proc.). Jednocześnie około 1 proc. uczących w UE ma ponad 65 lat. Tu najwyższy odsetek odnotowano w Estonii (9 proc.), Łotwie (5 proc.), Szwecji i Litwie (po 4 proc.). Średnia wieku nauczycieli w Polsce rośnie z roku na rok. Obecnie to ok. 47 lat. Najliczniejsi są ci z przedziału 45–55 lat (38 proc.). Nie brakuje jednak pedagogów, którzy uczą w szkole również po siedmdziesiątce.

Kiepska kondycja młodych nauczycieli

Międzynarodowe Badanie nad Nauczaniem i Uczeniem się (Teaching and Learning International Survey) TALIS jest największym programem badawczym dotyczącym środowisk oraz warunków pracy nauczycieli i kadry kierowniczej szkoły. Badanie jest wynikiem współpracy Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Międzynarodówki Edukacyjnej (Education International, EI) reprezentującej związki zawodowe nauczycieli ze 178 krajów, Komisji Europejskiej i konsorcjum badawczego. Wyniki pokazują, że początkujący nauczyciele mają na ogół silne poczucie zaangażowania społecznego i otwartości na innowacje. Postawy te i gotowość do działania bywają jednak niweczone, przez konieczności pracy w trudnych warunkach i wobec braku zapewnienia odpowiedniego wsparcia. Sporym wyzwaniem dla nauczycieli początkujących jest praca w szkołach skupiających dużą liczbę uczniów na różne sposoby defaworyzowanych. Co więcej, dane wskazują, że to właśnie w tych środowiskach „młodzi” najczęściej znajdują swoją pierwszą pracę. W efekcie początkujący często czują się mniej pewni swoich umiejętności pedagogicznych niż ich bardziej doświadczeni koledzy. Presja związana z pracą w trudnych warunkach szkolnych jest jednym z kluczowych czynników decydujących o motywacji i chęci pozostania przedstawicieli tej grupy uczących w zawodzie. Dane TALIS pokazują, że średnio 22 proc. z nich chciałoby zmienić szkołę, gdyby to było możliwe. Rozwiązaniem mogłoby być odpowiednio zorganizowane wsparcie. Tymczasem w krajach OECD z proponowanych szkoleń korzysta zaledwie 38 proc. zatrudnionych. Innym rodzajem wsparcia mogłaby być jakaś forma mentoringu, w ramach którego bardziej doświadczeni nauczyciele pomagaliby i udzielali wskazówek tym mniej doświadczonym. Tu jednak, mimo że większość dyrektorów szkół uznaje zasadność tej propozycji, korzysta z tego rozwiązania średnio ok. 22 proc. uprawnionych. Wyniki te wyraźnie pokazują, że chcąc pozyskiwać i utrzymać młodych nauczycieli w zawodzie trzeba zrobić znacznie więcej niż do tej pory.

Zobacz też:

Doświadczenie okręgu szkolnego hrabstwa Washoe

Organizacja wsparcia dla początkujących nauczycieli może być realizowane na wiele różnych sposobów. Ciekawe rozwiązania wdrożono w okręgu szkolnym hrabstwa Washoe. Jest to drugi co do wielkości okręg szkolnym w stanie Nevada i pracuje dla około 64 000 uczniów pobierających naukę w 96 szkołach. Tu, w ramach zaangażowania na rzecz wysokiej jakości nauczania, opracowano specjalny program mający na celu wspieranie nowo zatrudnionych nauczycieli. Składa się on z dwóch komponentów: programu New Teacher Academy oraz Mentor Teacher. Akademia zapewnia niezbędny rozwój zawodowy polegający  na rozwoju kompetencyjnym nowo zatrudnionych nauczycieli. Zajęcia odbywają się w różnych terminach i w wielu miejscach, żeby ułatwić zainteresowanym pełne i efektywne uczestnictwo. W pierwszym i drugim roku pracy, oprócz szkoleń, wchodzący do zawodu mogą korzystać też ze wsparcia mentora. Ci wyznaczani są przez dyrekcje szkół i mają za zadanie zarówno udzielać bezpośredniej pomocy w pracy z uczniami, jak i prowadzić seminaria tematyczne związane z pojawiającymi się wyzwaniami i potrzebami nowicjuszy. Mentorzy spotykają się ze swoimi podopiecznymi co tydzień i zapewniają im stałe wsparcie w miejscu ich zatrudnienia. Pomagają w rozwiązywaniu drobnych problemów czy wątpliwości. Prowadzą też w ich szkole comiesięczne seminaria i wypełniają związaną z tym dokumentację. Mentorzy muszą mieć co najmniej trzyletni staż pracy w okręgu szkolnym hrabstwa Washoe i mieć umiejętności skutecznego zarządzania klasą oraz doskonałe umiejętności interpersonalne. Powinni też ukończyć specjalny kurs podstaw mentoringu (ang.: Foundations of Mentoring).

Sytuacja osób rozpoczynających pracę nie jest łatwa. Już od momentu wejścia do klasy mają wykonywać te same obowiązki, co doświadczeni nauczyciele. Oczekuję się, że od pierwszego dnia będą pełnić różne role, takie jak edukator, motywator, przewodnik, doradca, trener czy menedżer. Wymaga się też od nich prowadzenia zajęć pozalekcyjnych i aktywnego uczestnictwa w różnych organizacjach szkolnych czy grupach nauczycielskich. Organizatorzy wsparcia doskonale wiedzą, że ten ogrom oczekiwań może być dla początkujących pedagogów po prostu przytłaczający. Zwłaszcza że na ogół programy kształcenia nauczycieli skupiają się jedynie na opanowaniu przedmiotu i teorii nauczania. Czas praktyki pojawia się dopiero po rozpoczęciu zajęć. Stąd program wprowadzający i opieka mentorska mają służyć wypełnieniu luki między wstępnym przygotowaniem a realiami nauczania.

Przeczytaj także:

W celu skutecznego wsparcia dla początkujących nauczycieli opracowano też dziesiątki materiałów dostępnych dla zainteresowanych. Obejmują one zarówno rozwiązania stricte metodyczne, jak i powiązane z rozwojem osobowościowym, w tym dotyczące praktyki porozumiewania się, pracą zespołową oraz przygotowaniem do radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych. Treść szkoleń i konsultacji dotyczy głównie działań praktycznych i często realizowana jest w bezpośrednim kontakcie z uczniami. Materiały i szkolenia opracowane są i przekazywane również mentorom. Wszyscy nauczyciele i mentorzy działają ponadto w wielu sieciach ułatwiających przepracowywanie sytuacji pojawiających się bezpośrednio w pracy z uczniami. Rozmowy i wspólna praca nadają też wymiar praktyczny zaspokojeniu potrzeb pojawiających się w związku z nabywania kolejnych doświadczeń nauczycielskich.

Projektowanie przyszłości

W wielu krajach trwa batalia o młodych nauczycieli. Jednym z jej przejawów jest realizowany przez przedstawicieli nauczycielskich związków zawodowych z Łotwy, Litwy, Czech oraz Polski wspólny projekt Development of Support System for Novice Teachers. Jego kluczowym celem jest przygotowanie zaleceń i opracowanie modelu wsparcia początkujących nauczycieli w czterech zaangażowanych krajach. Proces obejmuje trzy kroki:

• interwencja na poziomie operacyjnym;
• interwencja na poziomie legislacyjnym;
• ścieżka na przyszłość.

Pierwszy krok obejmował identyfikację wyzwań, oczekiwań i możliwości reakcji na podstawowe potrzeby nauczycieli wchodzących do zawodu. Tu działania obejmowały badania ankietowe oraz zogniskowane wywiady grupowe (grupy fokusowe) mających na celu wypracowanie metod zarówno w obszarze działań szkoleniowych czy mentorskich, jak i legislacyjnych. Kwestie prawne to kolejny krok. W związku z tym, że projekt obejmuje cztery różne kraje przeprowadzone analizy prawne i sugerowane rozwiązania dotyczyły kondycji i możliwości wsparcia młodych nauczycieli bezpośrednio w szkołach. Trzeci krok to opracowanie materiałów informacyjnych, poradników, scenariuszy szkoleń, a także wykształcenie grupy trenerów mających przeprowadzić w poszczególnych krajach szkolenia dla mentorów i nadzorować ich pracę z początkującymi nauczycielami. Założono, że kluczowe dla wzmocnienia stabilizacji oraz optymalnych warunków wchodzenia młodych nauczycieli do zawodu jest zapewnienie im wsparcia w formie szkoleń przywarsztatowych prowadzonych przez mentora w szkole. Stąd na tym etapie szczególnie istotny wydaje się opis roli mentora i jego praca mająca na celu przygotowanie początkujących nauczycieli m.in. do:

• pracy badawczej obejmującej umiejętności rozpoznawania, opisywania i analizowania zdarzeń kryzysowych i opisów przypadku związanych z codzienną pracą w szkole;
• podejmowania działań w społeczności szkolnej, współtworzenia wspólnej wizji i przestrzeni szkoły;
• efektywnego komunikowania z innymi interesariuszami, przede wszystkim rodzicami;
• przestrzegania zasad etyki zawodowej;
• umiejętnego reagowania na współczesne wyzwania, np. zmiany klimatyczne, migrację etc.;
• pracy w zespołach integracyjnych oraz zajmowania się uczniami obarczonymi długotrwałym stresem, depresją etc.

Te działania nie powinny zastępować czy nawet poszerzać program studiów, ale w pierwszej kolejności winny uwrażliwiać i dostarczać atrakcyjne rozwiązania niekiedy kluczowych sytuacji spowodowanych dynamicznie zmieniającą się rzeczywistością. Oznacza to, że praca mentora powinna w znacznym stopniu odnosić się do konkretnych sytuacji szkolnych. Pomagać w odnajdywaniu właściwych rozwiązań w treściach programu profilaktyczno-wychowawczego czy odpowiednich dokumentach szkolnych.

Podsumowując, pomoc początkującym nauczycielom powinna uwzględnić kilka kluczowych zagadnień:

• analiza sposobu, w jaki nowi nauczyciele rozmieszczeni są w szkołach, tak, aby początkujących starać się lokować w mniej wymagających środowisk pracy;
• ułatwianie świeżo upieczonym absolwentom wejścia do zawodu poprzez zapewnianie im potrzebnych zajęć kompetencyjnych oraz wsparcia mentorskiego;
• dbałości o to, by powierzone im zadania dydaktyczne umożliwiały im rozwój zawodowy oraz wzrost wydajności w przygotowywaniu lekcji;
• łączenia w miarę możliwości w pary z bardziej doświadczonymi nauczycielami, by w ramach wspólnych ustaleń oraz poddawania się superwizji koleżeńskiej rozwijali swój warsztat pracy;
• organizację pracy w pełnym wymiarze godzin, ale przy zmniejszonym obciążeniu zajęciami dodatkowymi, zwiększanymi w miarę zdobywania przez nauczycieli doświadczenia.

Bycie nauczycielem wymaga nie tylko kompetencji, ale umiejętnego przejścia z fazy „mentalnego ucznia” na poziom odpowiedzialnego dorosłego. Warto zadbać, by początkujący nauczyciel wchodził do zawodu wspomagany wsparciem kolegi czy koleżanki z dłuższym stażem. A także, by zrozumiawszy, kim jest i co powinien umieć prawdziwy nauczyciel, mógł się tego nauczyć i z dobrymi skutkami wykonywać swoją pracę choćby do emerytury.

Źródła

What are the best ways to support novice teachers? https://oecdedutoday.com/talis-support-novice-teachers/

TALIS – The OECD Teaching and Learning International Survey https://www.oecd.org/education/talis/

Washoe County School District https://www.washoeschools.net/Page/1

Może cię również zainteresować:

Więcej na www.holistic.news