Nurty w psychoterapii. Nie każda metoda pomaga

Freud i jego następcy

Pierwszą formą, nurtem w psychoterapii była psychoanaliza, stworzona przez Zygmunta Freuda i jego następców, prowadzących odmiany psychoanalizy, jak np. terapeutów jungowskich. Bazuje głównie na analizie wydarzeń z dzieciństwa oraz nieświadomych skojarzeń i przypisywania znaczeń poszczególnym osobom, miejscom czy zjawiskom.

Z czasem psychoanaliza została unowocześniona do psychoterapii psychodynamicznej. Główna różnica polega na rzadszych spotkaniach: psychoanaliza odbywa się kilka razy w tygodniu, a terapia psychodynamiczna 1-2 razy w tygodniu. Zasadniczo terapia psychodynamiczna ma na celu zrozumienie wczesnodziecięcych przyczyn dzisiejszych problemów pacjenta oraz naprawienie ich poprzez stworzenie więzi z psychoterapeutą.

Warunkowanie behawioralne, czyli kolejny nurt w psychoterapii

W opozycji do terapii psychodynamicznej powstała terapia behawioralna, bazująca na zasadach rozwijanych przez Burrhusa Skinnera, zajmującego się warunkowaniem behawioralnym. W takim podejściu zwraca się uwagę, że powtarzanie pewnych zachowań – nawet bez zrozumienia ich sensu – warunkuje określone wzorce. Mogą one być całkowicie nowe lub zastąpić stare, zaburzone.

Terapie behawioralne, zwane terapiami pierwszej fali, podkreślają znaczenie tworzenia zdrowych nawyków, rytuałów, aktywności fizycznej, unikania lub zaprzestania kontynuowania złych zachowań.

Do terapii behawioralnej z czasem dołączono element poznawczy, czyli myślowy. Oprócz warunkowania zachowania dodano tutaj uczenie. Jednym z czołowych osiągnięć terapii poznawczo-behawioralnej jest wytwarzanie kontrstwierdzeń do myśli lękowych czy depresyjnych.

Kontrstwierdzenia te początkowo są powtarzane „sztucznie”, na siłę, ale z czasem są internalizowane i stają się automatyczne. W efekcie zamiast wybuchu paniki pacjent przy pierwszych niepokojących odczuciach z automatu uruchamia myśli typu „wszystko w porządku”, „tamto podejrzenie jest nieuzasadnione”, „działam, zamiast analizować katastroficzne scenariusze” itd.

Warto przeczytać: Jak przeżyć na kozetce. Szokujące nadużycia „psychoterapeutów”

Emocje, więzi, przywiązanie

Zanim przejdziemy do terapii trzeciej fali, musimy jeszcze zauważyć terapie dotyczące emocji i więzi, ich ekspresji, odczuwania i bycia tu i teraz.

Przykładami takich terapii są terapia Gestalt, terapie oparte na teorii przywiązania czy terapia skoncentrowana na emocjach. Ich celem jest ponowne nauczenie się naturalnego odczuwania emocji, blokowanych przez lata z powodu patologicznych lub infantylnych mechanizmów obronnych. A także budowania zdrowego popędu przywiązania, jeśli został on zaburzony w wyniku złych zachowań ze strony rodziców lub z powodu traumatycznych doświadczeń.

Przeczytaj również: Jacek Piekara: Przyjaciół się nie zabija

Terapie trzeciej fali. Są dziś popularne

Terapia psychodynamiczna to kolejny nurt w psychoterapii. Skupia się ona głównie na wczesnej biografii, doświadczeniach z dzieciństwa i elektryzujących momentach lub okresach, które dramatycznie wpłynęły na rozwój osobowości.

Terapia behawioralna bazuje na modyfikacjach zachowania, a poznawcza na zmianach w schematach myślowych. Terapie dotyczące emocji skupiają się na ekspresji emocji i na wzorcach emocjonalnych, radzeniu sobie z trudnymi emocjami lub odczuwaniem tych, które są wypierane czy tłumione. Do tego dochodzą jeszcze terapie neurofizjologiczne, kładące głównie nacisk na aspekty neurobiologiczne.

Najnowocześniejszym nurtem w dziedzinie psychoterapii są terapie trzeciej fali. Zamiast skupiać się na jednym lub kilku aspektach funkcjonowania ludzkiej psychiki, tworzą one ramy teoretycznego i praktycznego wykorzystania wszystkich poprzednich podejść. Czyli: biograficznego (psychodynamiczne), behawioralnego (zachowania), poznawczego (myśli), emocjonalnego (emocje i więź) oraz neurofizjologicznego (aktywność fizyczna, relaksacja).

Czy ma to sens, czy zarzucanie takim terapiom chaotyczności i eklektyczności jest zasadne?

Z pewnością dobieranie różnych metod bez żadnych ram teoretycznych i konkretnych procedur mogłoby doprowadzić do nieuporządkowania, niespójności i przypadkowych efektów. Dlatego wybitni psychologowie, psychiatrzy i psychoterapeuci stworzyli konkretne ramy dla integracyjnych terapii trzeciej fali. By terapeuta wiedział, że w określonych sytuacjach stosuje tę, a w innych tamtą technikę.

Tak też stworzono na przykład terapię schematów – jej autorem jest prof. Jeffrey Young. Polega ona na zidentyfikowaniu zaburzonych schematów myśli, zachowań, emocji, relacji i negatywnych wydarzeń biograficznych. A następnie zniwelowaniu ich poprzez techniki wszystkich tradycyjnych nurtów w psychoterapii.

Warto przeczytać: Czy wizyta u psychologa to wciąż temat tabu? Odpowiedź nie jest prosta

Formy i nurty w psychoterapii. Jaka jest ich skuteczność?

Istnieją pojedyncze badania naukowe oraz metaanalizy potwierdzające skuteczność wszystkich uznanych form psychoterapii. Mimo to terapeuci poznawczo-behawioralni negują wyniki terapeutów psychodynamicznych. Zaś terapeuci psychodynamiczni podkreślają zgryźliwie, że efekty terapii poznawczo-behawioralnych są krótkotrwałe i płytkie. Wielu zauważa, że główny element „leczący” w psychoterapii to relacja z psychoterapeutą, na której zaburzona osoba uczy się wzorców myślowych i emocjonalnych od nowa.

Choć najbardziej obiecujące dowody naukowe pochodzą z badań nad terapiami trzeciej fali, to jednocześnie trzeba pamiętać, że nie każda psychoterapia nadaje się do wszystkich możliwych problemów psychicznych. Być może zaburzenia popędu przywiązania zostaną skuteczniej rozwiązane poprzez terapię psychodynamiczną, a zaburzenia depresyjne i obsesyjno-kompulsywne przez terapię poznawczo-behawioralną. Z traumą poradzi sobie lepiej terapia EMDR z elementami poznawczo-behawioralnymi. To jednak nie znaczy, że sama terapia poznawczo-behawioralna czy psychodynamiczna nie są w stanie pomóc.

W przypadku najbardziej skomplikowanych dysfunkcji, czyli zaburzeń osobowości, najskuteczniejsze wydają się jednak terapie trzeciej fali. W tym przypadku „leczenie” polega zwyczajnie na diametralnej, trwałej zmianie charakteru pacjenta. A na charakter składają się kwestie biograficzne, emocjonalne, myślowe, behawioralne, neurobiologiczne i środowiskowe.

Dwa ważne aspekty terapeutyczne

W tym wszystkim należy dostrzec jeszcze dwa aspekty terapeutyczne. Pierwszy, czyli psychiatryczny, bazuje na lekach psychotropowych, wpływających na nastrój, stany lękowe, myśli obsesyjno-kompulsywne czy testowanie rzeczywistości w zaburzeniach psychotycznych. Mają skuteczne działanie objawowe, ale często wymagają równoczesnego uczęszczania na psychoterapię oraz zmian stylu życia i relacji międzyludzkich. Są potrzebne zwłaszcza w ciężkich stanach, kiedy depresja, lęki, obsesje, kompulsje, dysocjacje czy psychozy uniemożliwiają normalne codzienne funkcjonowanie.

Drugi ważny aspekt to szereg nurtów pseudonaukowych, promowanych jednak jako skuteczne formy terapii. W rzeczywistości w najlepszym razie odwracają one uwagę od problemów i tracą czas pacjenta, ale niestety niejednokrotnie pogarszają jego stan. Sztandarowym przykładem hochsztaplerstwa jest biorezonans i bioenergoterapia, rekomendowane zresztą nie tylko na problemy psychiczne i umysłowe.

Podobnie jak nurt „biologii totalnej”. Dużo szkód wyrządziły pacjentom procedury „odzyskiwania wspomnień”, które polegały tak naprawdę na wmawianiu fałszywych wspomnień. Nie mniej, a prawdopodobnie i bardziej niebezpieczne są tzw. tranzycje, czyli procesy zmiany płci.

Brakiem skuteczności wykazały się żywieniowo-suplementowe terapie zaburzeń ze spektrum autyzmu. Trzeba pamiętać również, że silne kontrowersje budzą ustawienia hellingerowskie, gdyż kierunek ich działania może pogarszać zdrowie psychiczne pacjenta.

Warto również zwrócić honor demonizowanym przez lata elektrowstrząsom. Dziś skutecznie leczy się nimi chorobę dwubiegunową, ciężką depresję, katatonię i stany psychotyczne. Szczególnie w sytuacji jeśli inne formy farmakoterapii i psychoterapii zawiodły lub nie są wskazane. Obecnie terapia elektrowstrząsami dokonywana jest w pełnym znieczuleniu i po podaniu środków rozluźniających mięśnie. Tak, aby zapobiec uszkodzeniom ciała od napinania ich pod wpływem prądu.

Uważasz, że poruszamy ciekawe tematy?

Sprawdź, czego możesz spodziewać się w trakcie spotkania z nami na żywo. Już 5 kwietnia w Bielsku-Białej kolejna edycja konferencji Holistic Talk.

Organizowane przez redakcję Holistic News wydarzenie to możliwość wysłuchania wystąpień ze sceny. Mówcami edycji 2025 roku będą m.in.: dr Monika Wasilewska (psycholog), dr Tomasz Witkowski (psycholog), Marcin Możdżonek (sportowiec i myśliwy), Jacek Piekara (pisarz) i wielu innych. Pełny program znajdziesz TUTAJ.

Zostały już ostatnie miejsca na naszą konferencję. A bilety są w wyjątkowej cenie 209 zł. Z kodem: HNHT2 czytelnicy Holistic News otrzymują dodatkowo 33% zniżki od aktualnej ceny.

Do zobaczenia w Cavatina Hall w Bielsku-Białej!
Redakcja Holistic News