Przełomowe odkrycie w badaniach mózgu. Co to jest afantazja i co się za tym kryje?

Co to jest afantazja i jakie ma znaczenie dla neuronauki poznawczej?

Afantazja jest stosunkowo mało znana i często osoby nią dotknięte nie zdają sobie sprawy, że ich wyobraźnia różni się od wyobraźni innych ludzi. Stan ten może dotyczyć zarówno wyobrażeń wzrokowych, jak i innych zmysłów, np. słuchowych czy dotykowych. Osoby z afantazją mogą mieć trudności z tworzeniem mentalnych obrazów, ale nie oznacza to, że mają problemy z pamięcią czy kreatywnością. Mogą tworzyć i rozumieć abstrakcyjne idee, jednak robią to bez wizualnej reprezentacji w umyśle.

Naukowcy odkryli, że afantazja nie jest zaburzeniem. To inny sposób doświadczania świata. Jeszcze do niedawna byli zdania, że stan ten wynika z różnic w połączeniach między regionami mózgu. Wiele osób z tym stanem potrafi śnić oraz rozpoznawać przedmioty i twarze. Wydaje się więc możliwe, że ich umysły przechowują informacje wizualne, ale nie mogą uzyskać do nich dostępu dobrowolnie lub nie mogą ich użyć do wygenerowania obrazów.

To jednak tylko jedno z wyjaśnień afantazji. W rzeczywistości subiektywne doświadczenia ludzi różnią się diametralnie. Na przykład hiperfantazja to przeciwne zjawisko, w którym wyobrażenia mentalne są tak żywe jak rzeczywistość. Jest to jednak druga strona tego samego spektrum.

„Myślimy, że wiemy, co mamy na myśli, kiedy mówimy o wyobrażeniach mentalnych. Jednak tak naprawdę każdy z nas doświadcza czegoś zupełnie innego” – powiedziała Nadine Dijkstra, badaczka z University College London.

To sprawia, że badanie afantazji, hiperfantazji i innych wewnętrznych doświadczeń jest trudne, choć nie niemożliwe.

Polecamy: Afantazja to brak wyobraźni i wewnętrznego głosu. Jak się żyje ludziom z tym schorzeniem?

Oko umysłu

Proces tworzenia obrazów mentalnych przez mózg można opisać jako percepcję w odwrotnej kolejności. Kiedy zauważamy coś przed nami, próbujemy wywnioskować znaczenie z obrazu. Fale elektromagnetyczne docierają do naszych oczu, są tłumaczone na sygnały neuronowe, które przetwarza kora mózgowa. Informacje są następnie przesyłane do przedniej części mózgu, do pamięci lub regionów semantycznych. Ostatecznie wiemy, że patrzymy na kota lub filiżankę kawy.

Proces tworzenia mentalnych obrazów zaczyna się od wiedzy o tym, co chcemy sobie wyobrazić, na przykład kota. Informacje przepływają z pamięci mózgu i regionów semantycznych do kory wzrokowej, gdzie obraz jest szkicowany.

Tworzenie powiązań

Badanie afantazji nie jest łatwe. Świat nauki nie zna odpowiedzi na pytanie – jak zmierzyć czyjąś wewnętrzną rzeczywistość?

„Może być tak, że wszyscy widzimy dokładnie to samo jabłko, tylko inaczej je opisujemy” – powiedziała Rebecca Keogh, specjalistka w dziedzinie neuronauki poznawczej na Uniwersytecie Macquarie w Sydney, w Australii.

Badania wykazały, że osoby cierpiące na ten stan wykazują aktywność w korze wzrokowej, gdy coś sobie wyobrażają. Być może mają dostęp do informacji wizualnych, ale z jakiegoś powodu nie mogą zintegrować tych informacji z subiektywnym doświadczeniem. Hipoteza ta jest zgodna z faktem, że osoby z afantazją potrafią rozpoznawać przedmioty i twarze. Większość z nich widzi obrazy podczas zasypiania i w snach.

„Wiedzą, jak wyglądają obrazy z ich snów. Ale z jakiegoś powodu mają problemy z dobrowolnym dostępem do tych informacji wizualnych” – powiedział profesor neurologii poznawczej i behawioralnej Adam Zeman.

Kilka lat temu Zeman zeskanował mózgi pacjentów, używając funkcjonalnego obrazowania metodą rezonansu magnetycznego (ang. functional magnetic resonance imaging, fMRI). Skany sugerowały, że w spoczynku osoby z afantazją mają słabsze połączenia między ośrodkami kontroli wyższego poziomu mózgu a ośrodkami percepcji niższego poziomu, w porównaniu z osobami z hiperfantazją.

Osoby z afantazją zgłaszają różne doświadczenia. Niektórzy mogą słyszeć dźwięki w swoich umysłach, inni nie są w stanie wyobrazić sobie ani obrazu, ani dźwięku. Niektórzy mają doskonałą pamięć autobiograficzną, podczas gdy wielu jej nie ma. Większość rodzi się z afantazją, choć niewielka mniejszość nabywa ją po urazie.

Polecamy: Jak mózg tworzy świadomość? Neurologiczne podstawy świadomości