K'IDS, czyli szkoła po nowemu. Niezwykły pomysł na edukację

„Program K’IDS, którego pierwsza edycja odbyła się w latach 2023–2024, został powołany do tego, aby wprowadzić kształcenie uniwersalnych kompetencji, zawartych w opracowanej przez badaczy Holistic Think Tank liście wartości »Czego powinna uczyć szkoła?«”, czytamy w raporcie podsumowującym edycję pilotażową. Sam program trudno zamknąć w sztywnych ramach i zdefiniować w kilku słowach czy zdaniach. Małgorzata Janaszek-Bazanek, koordynatorka programu K’IDS, wyjaśnia:

Wierzymy, że szkoła powinna przygotowywać przede wszystkim do życia, nie do egzaminów. Dlatego stworzyliśmy program K’IDS, który ma budować i wzmacniać w uczniach wartości humanistyczne. Lekcje K’IDS realizują podstawę programową z poszczególnych przedmiotów, ale jednocześnie uczą tego, co w życiu najważniejsze: dialogu, współpracy, uczciwości czy odpowiedzialności.

Wnioski z pilotażowego programu i raport końcowy zaprezentowano 28 maja w Centrum Konferencyjnym PAP. Kolejna część wydarzenia odbyła się w Sejmie, gdzie m.in. wręczono certyfikaty dla nauczycieli.

Spotkanie z Wicemarszałek Sejmu RP Moniką Wielichowską i z Posłanką Katarzyną Matusik-Lipiec po prezentacji raportu z programu K’IDS. Fot. Archiwum Sejmu RP

Lekcja K’IDS, czyli jaka?

Program pilotażowy trwał 13 miesięcy (od marca 2023 roku do kwietnia 2024 roku). Wzięło w nim udział 485 uczniów i 26 nauczycieli z 21 miejscowości rozsianych po ośmiu województwach. Pierwszym zadaniem nauczycieli było opracowanie – po wcześniejszych webinariach, na których pedagodzy poznali założenia K’IDS oraz listę Czego powinna uczyć szkoła? (CPUS) – scenariuszy zajęć, które pozwolą wdrażać wartości, kompetencje i postawy CPUS. Tak powstało 245 autorskich scenariuszy z 13 przedmiotów: od matematyki, biologii czy geografii, poprzez język angielski, zajęcia kreatywne czy muzykę, a na wychowaniu fizycznym skończywszy. W przedsięwzięciu wzięły udział dzieci z klas 4–8 szkół podstawowych. Była również jedna mieszana wiekowo grupa z edukacji wczesnoszkolnej.

Jak wyglądały te lekcje? Czym różniły się od zwyczajnych zajęć? W raporcie podsumowującym czytamy, że lekcjom według założeń K’IDS nie służą tradycyjne metody, które znamy ze szkoły, takie jak wykład, pogadanka i praca z podręcznikiem. Lepiej sprawdzają się praca w grupach, zajęcia praktyczne, manualne czy kreatywne, indywidualizacja pracy z uczniem, grywalizacja czy po prostu wyjście ze szkoły i praca na zewnątrz. Inne jest również spojrzenie na rolę uczniów i nauczycieli. Ci pierwsi współuczestniczą w tworzeniu scenariusza zajęć i są odpowiedzialni za swoją edukację, a ci drudzy mają być w tym procesie przewodnikami.

Scenariusze realizują podstawę programową, dzięki czemu są gotowe do implementacji w szkołach. Jednocześnie są twórcze, kreatywne, dobrze dopracowane. Udział w programie K’IDS wymaga od nauczyciela zaangażowania, ale daje też wielką satysfakcję i przypomina nam, jak powinna wyglądać szkoła
– mówi Piotr Walda, nauczyciel historii w szkole publicznej w Warszawie, jeden z uczestników pierwszej edycji programu K’IDS.

Wśród ewaluowanych przeze mnie scenariuszy były prawdziwe perełki: ciekawe, twórcze, angażujące uczniów. Dla przykładu: cykl lekcji biologii omawiających ciało człowieka, będący jednocześnie grą, w której uczniowie wcielają się w rolę lekarza ratującego pacjenta
– komentuje Magdalena Jasińska, ewaluatorka scenariuszy, nauczycielka biologii, chemii, geografii i fizyki.

Debata ekspercka: czego powinna uczyć szkoła. Fot. Radosław Wojtas

Polecamy: Szkoły do wyburzenia? A może to edukacja zapobiegnie kryzysowi? Daniel Susskind zaprasza na podróż w przyszłość

Najpierw wartości, potem wiedza

Punktem wyjścia do opracowywania scenariuszy była wspomniana lista wartości. Ta stworzona przed pierwszą edycją różni się nieznacznie od listy opracowanej już po przeprowadzeniu pilotażowej edycji programu. Przyjrzyjmy się zatem zakutalizowanej liście. Czego (i jak) powinna uczyć szkoła? Według ekspertów Holistic Think Tank fundamentami edukacji są:

ROZMOWA (w tym: uważne słuchanie innych, odczytywanie sygnałów i intencji, umiejętność formułowania swoich myśli, umiejętność przyjmowania krytyki);
BEZPIECZEŃSTWO (w tym: czujność myślenia, zauważanie prób manipulacji i oszustw, skuteczne reagowanie na niebezpieczeństwo w sieci, komunikacyjne, bezpieczeństwo finansowe, bezpieczeństwo osobiste, rozumiane jako prewencja i umiejętność przerywania aktów agresji fizycznej);
SAMOŚWIADOMOŚĆ (w tym: znajomość swoich mocnych i słabych punktów, mądra pokora, umiejętność odczytywania, kontroli i regulacji emocji, autorefleksja i konstruktywna samokrytyka, umiejętność uczenia się na błędach, dystansowanie się od rzeczy, na które nie mamy wpływu, rozeznawanie swojej drogi życiowej, dbanie o zdrowie fizyczne i psychiczne, w tym odczytywanie komunikatów płynących z ciała);
WSPÓLNOTOWOŚĆ (w tym: budowanie i pielęgnowanie relacji z innymi ludźmi, współpraca, zarządzanie konfliktem, empatia, działanie na rzecz dobra wspólnego, umiejętność negocjacji, przewodzenie oparte na empatii);
ODPOWIEDZIALNOŚĆ (za siebie, swoje działania i słowa, ale też naturę i dziedzictwo cywilizacyjne; terminowe wywiązywanie się ze zobowiązań, samokształcenie);
SPRAWCZOŚĆ (wiara we własne możliwości, wytrwałość, przedsiębiorczość i motywacja do nauki oraz działań, konsekwencja, asertywność, umiejętność nierezygnowania z własnego zdania, samodyscyplina, umiejętność priorytetyzacji zadań);
UCZCIWOŚĆ (wobec innych ludzi, społeczności, instytucji, pracodawców; szczerość, lojalność, kierowanie się zasadami etyki; zrozumienie, że nasze działania nie powinny nikogo krzywdzić, świadomość tego, że hejt – również internetowy – może do tego doprowadzać, uwzględnianie dobra drugiego człowieka, reagowanie na sytuacje, w których inni są krzywdzeni, ale też uczciwość naukowa);
KRYTYCZNE MYŚLENIE (odróżnianie prawdy od fałszu i faktów od opinii, umiejętność weryfikowania informacji i ich źródeł, świadomość istnienia takich zjawisk jak fake news i propaganda, a także zdolność skutecznego reagowania na nie);
KREATYWNOŚĆ (umiejętność wyjścia poza utarte schematy i ścieżki działania, poszukiwanie i realizowanie pasji, wyciąganie wniosków z doświadczeń i rozwijanie się dzięki nim, pielęgnowanie zmysłu estetycznego i artystycznego, dostrzeżenie roli sztuki, pogoda ducha i humor);
ODWAGA (moralna, cywilna i eksploracyjna, zdolność do podejmowania ryzyka, wychodzenie poza strefę komfortu, wiara w sens i powodzenie własnych działań, odwaga do wypowiadania się przeciwko niesprawiedliwościom, zdolność adaptacji i rezyliencja).

Czy rewolucja jest niezbędna?

Eksperci, którzy wzięli udział w debacie zorganizowanej podczas prezentacji raportu z pilotażu K’IDS w Centrum Prasowym PAP podkreślali, że zmiany w edukacji są niezbędne. Jakie? Dr Jarosław Kordziński wskazywał, że nauczyciele potrzebują większej autonomii. Prof. Marek Konopczyński z Uniwersytetu w Białymstoku, pełnomocnik ministra sprawiedliwości ds. nieletnich, wskazywał:

Dla mnie nauczyciel to kreator nie tyle wiedzy, co życiorysu.

Z kolei dr Mariola Bogucka z Uniwersytetu Gdańskiego podkreślała wagę wymiany doświadczeń, także w środowisku zbudowanym wokół Holistic Think Tank:

Jeżeli nie będzie takich programów jak HTT, to zawsze będziemy otwierać otwarte drzwi.

Czy edukację w oparciu o CPUS można wdrażać już teraz, czy polski system edukacji musi zostać zreformowany? Nauczyciele w raportach sporządzonych po pilotażu wskazywali, że program K’IDS jest możliwy do realizowania w obecnym systemie edukacji.

Polecamy: Jak powinna wyglądać szkoła marzeń? Holistyczna edukacja może zmienić świat

Efekty K’IDS

Wnioski z pilotażowej edycji posłużą do pracy nad kolejnymi odsłonami programu. Aleksandra Czyżykowska, jedna z uczestniczek pilotażu, w swoim eseju refleksyjnym zapisała:

Moja rada jest jedna: Słuchać tego, co mają do przekazania uczniowie i znaleźć kompromis. I nie mówię tu o wielkiej rewolucji i przekreśleniu wszystkiego, czego się nauczyliśmy. Mówię tu o wykrzesaniu z siebie empatii, zrozumienia i ludzkiej życzliwości. Wyznaczniki CPUS nie kończą się na szkole, ale sięgają poza nią.