Plastyczny mózg i możliwości zmiany siebie. Neuroanatomia w praktyce

Dr Jill Bolte Taylor, będąc specjalistką w dziedzinie neuroanatomii, w wieku 37 lat doświadczyła udaru mózgu. W fascynującej książce dzieli się swoją historią, opowiadając o tym, jak jej życie zmieniło się po udarze. Autorka opisuje swoje doświadczenia związane z chorobą oraz proces powrotu do zdrowia, jednocześnie przybliżając czytelnikom wiedzę na temat mózgu i jego funkcjonowania. W swojej najnowszej publikacji Taylor podkreśla wagę troszczenia się o zdrowie własnego mózgu i udziela praktycznych wskazówek, zwracając uwagę na znaczenie zdrowej diety i regularnego ruchu oraz odpoczynku w osiąganiu harmonii i zdrowia psychicznego. Uwypukla również, jak ważne jest dbanie o własne emocje i relacje z innymi osobami.

Jill Bolte Taylor ukończyła studia z biologii na Indiana University w Bloomington, a następnie zdobyła tytuł doktora nauk anatomicznych w tamtejszej szkole medycznej. Specjalizowała się w badaniach nad schizofrenią, wybierając tę ścieżkę kariery z powodów rodzinnych.

Rok 1996 okazał się przełomowy w jej karierze naukowej, gdyż to wtedy doświadczyła ona krwotoku podpajęczynówkowego w lewej półkuli mózgu, co spowodowało u niej poważne zaburzenia mowy, pamięci i koordynacji ruchowej. Zainspirowana własnymi doświadczeniami, postanowiła poświęcić swoją karierę naukową badaniom nad mózgiem i neuroplastycznością, wierząc, że jej osobiste przeżycia pomogą w zrozumieniu funkcjonowania mózgu oraz jego zdolności do regeneracji. W 2006 roku opublikowała autobiograficzną książkę „My Stroke of Insight” na temat udaru mózgu i procesu uzdrawiania.

Zdrowy mózg – jak go pielęgnować?

Zdaniem Taylor mózg jest ściśle związany z doświadczaniem świata, a myśli i emocje wpływają na funkcjonowanie tego organu. Co więcej, mózg ma zdolność do samoregeneracji oraz budowania nowych połączeń między komórkami, co umożliwia m.in. jego rozwój i zdolność do adaptacji. Czynnikami, które wpływają na zdrowie mózgu, są m.in. zdrowy styl życia, odpowiednia dieta, odpoczynek, aktywność fizyczna oraz unikanie stresu i toksyn. Medytacja i ćwiczenia uważności z kolei mogą wspomóc rozwijanie świadomości siebie i swojego umysłu, co z kolei pozwala na lepsze wykorzystanie różnych obszarów mózgu. Ćwiczenia umysłowe, takie jak rozwiązywanie zagadek, gier logicznych i pamięciowych, które aktywują różne obszary mózgu, mogą pomóc w rozwijaniu elastyczności umysłowej.

Autorka wspomina również o kreatywności, czyli o zaangażowaniu się w twórcze projekty, wśród których znajduje się rysowanie, malowanie, pisanie lub gra na instrumencie – to wszystko może pomóc w rozwijaniu zdolności i osobowości związanych z prawą półkulą mózgu.

Inną wskazówką związaną z neuroplastycznością jest utrzymanie aktywności umysłowej poprzez naukę i odkrywanie nowych umiejętności lub zainteresowań. Dążenie do ciągłego rozwoju i zdobywania nowej wiedzy angażuje różne obszary mózgu, co z kolei wspiera jego elastyczność i zdolność adaptacji.

Zastosowanie praktycznych porad zawartych w „Tajemnicy zdrowego mózgu” może przynieść korzyści nie tylko na poziomie zdrowia fizycznego, ale również poprawić jakość życia, relacje z innymi osobami oraz podnieść poziom samozadowolenia. I to bez względu na rodzaj wykonywanej przez czytelnika profesji.

Jedna osoba i cztery osobowości – neuroplastyczny mózg i jego możliwości

Ludzki mózg dzieli się na dwie półkule, z których każda odpowiada za różne funkcje i umiejętności. O ile domeną prawej są emocje, intuicja i kreatywność, o tyle lewej logiczne myślenie, planowanie i kontrola.

Według autorki każda osoba ma w sobie cztery typy osobowości, które są reprezentowane przez cztery różne obszary mózgu:

• dominująca lewa półkula myśli. Taka osobowość wszystko stara się zorganizować, uwielbia kategoryzacje (od ubrań poprzez porządek w dokumentach), myśli w sposób mechaniczny, ceni schludność, uwielbia planowanie, szanuje autorytety, zwraca uwagę na szczegóły;
• dominująca lewa półkula emocji. W tym przypadku osoba często się obraża, bywa, że oszukuje, kłamie, ale też odczuwa zaraz potem winę, zdarza się jej zinternalizować wstyd, kocha na swoich warunkach i często skupia się na sobie;
• dominująca prawa półkula myśli. Tego typu osobowość łatwo wybacza, jest empatyczna, twórcza, ciekawa i lubi eksperymentować;
• dominująca prawa półkula emocji. Ludzie o tej dominacji półkuli są świadomi połączenia z wszechświatem, akceptują zmiany, są autentyczni, cenią miłość, są wrażliwe i lubią skupiać się na intencji, ufając w potęgę przepływu (ang. flow).

Przeczytaj też: Co to jest polityka tożsamości?

Krytyka – czy osiągnięcia prywatne mają wartość naukową?

Z jednej strony badania Taylor cieszą się dużą popularnością, jej wykład z cyklu TED zobaczyły miliony internautów, z drugiej jednak nie obyło się bez krytyki ze strony środowiska naukowego. I tak np. pisarz, Michael Shermer, zarzuca autorce przesadne podkreślanie neuroplastyczności, nieprzedstawienie dostatecznej liczby dowodów naukowych i opieranie badań na swoich osobistych doświadczeniach.

Publicyście wtóruje australijski kulturoznawca, Graeme Turner, który obawia się, że Taylor przekazuje swoje doświadczenia w sposób, który może prowadzić do nadinterpretacji i postrzegania jej tez jako pełnych nadziei i magicznych rozwiązań, jak wynika z krytycznego artykułu „The Illusion of Understanding”. Z kolei czasopismo „Scientific American” wytyka słabą metodologię badań Taylor i brak wystarczających dowodów naukowych.

Wzmocnienie mózgu dla zdrowszego życia

Mimo kontrowersji, prace Taylor wzbudziły zainteresowanie środowiska naukowego wokół neuroplastyczności mózgu oraz jej wpływu na zdrowie psychiczne i ogólną sprawność umysłową. Badania i inspirujące wykłady Amerykanki przyczyniły się do podnoszenia świadomości społecznej na temat istotności zdrowia mózgu oraz jego zdolności regeneracyjnych. Wprowadzenie przez nią koncepcji wspomnianych osobowości mózgu pomogło lepiej zrozumieć różnorodność w podejmowaniu decyzji oraz wpływ tego organu na kształtowanie osobowości.

Badania nad neuroplastycznością w Polsce

W Polsce prowadzone są liczne badania naukowe dotyczące wpływu różnych czynników, na funkcjonowanie umysłu. Niektóre z nich odnoszą się bezpośrednio do teorii Taylor dotyczących neuroplastyczności. Istnieją również ośrodki i instytuty specjalizujące się w badaniach nad mózgiem i neuroplastycznością, takie jak Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie oraz Instytut Psychologii PAN w Gdańsku. Prowadzą one badania naukowe na temat funkcjonowania mózgu oraz rozwijają metody, które mogą pomóc w diagnozowaniu i leczeniu zaburzeń mózgu. Jedną ze specjalistek o międzynarodowej renomie, zajmujących się badaniami nad neuroplastycznością, jest prof. Małgorzata Kossut – neurobiolożka i kierowniczka Zakładu Neurobiologii Molekularnej i Komórkowej na Wydziale Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Inny badacz, zajmujący się tym obszarem, to dr Artur Marchewka z Laboratorium Neurokognitywistyki w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie. Bada on neuroplastyczność mózgu w kontekście emocji i pamięci.

Trudne, modne i potrzebne słowo – neuroanatomia

Celem neuroanatomii jest poznanie struktury anatomicznej układu nerwowego i mózgu oraz funkcjonalnych połączeń między różnymi jego obszarami. Nauka ta ma kluczowe znaczenie w badaniach nad chorobami neurologicznymi, takimi jak choroba Parkinsona, Alzheimera czy stwardnienie rozsiane. Do zgłębienia mechanizmów działania układu nerwowego używa się różnych metod obrazowania (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, funkcjonalne obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego, elektroencefalografia, pozytonowa tomografia emisyjna, magnetoencefalografia, tomografia emisyjna pojedynczego fotonu), mikroskopowych badań tkankowych oraz badań elektrofizjologicznych.