Archeolodzy znajdują dobrze zachowane ludzkie mózgi. Jaka jest tajemnica długowieczności mózgu?

Archeolodzy odkrywają ludzkie kości lub zęby, które przetrwały setki, a nawet tysiące lat. Jednak znalezienie ścięgien, mięśni czy skóry zdarza się niezwykle rzadko. Powodem jest tendencja tkanki miękkiej do rozpadu wraz z upływem czasu. Jednak w przypadku ludzkich mózgów obserwujemy wyjątek od tej reguły.

Zobacz też:

Długowieczność mózgów

W artykule Human Brains Preserve in Diverse Environments for at Least 12 000 Years, opublikowanym w czasopiśmie naukowym „Proceedings of the Royal Society B”, czytamy, że naukowcy na całym świecie odkryli ponad 4400 dobrze zachowanych ludzkich mózgów. W ponad 1300 przypadkach jedynie tkanka miękka mózgu przetrwała setki, a nawet tysiące lat. 

Współautorka artykułu, Alexandra Morton-Hayward, paleobiolog z Uniwersytetu Oksfordzkiego, zainteresowała się mózgami, gdy pracowała jako przedsiębiorca pogrzebowy. Zauważyła, że organy te zazwyczaj ulegają szybkiemu rozkładowi, często zamieniając się w płyn i pozostawiając za sobą pustą czaszkę. Jednak czasami „mózg był zachowany w doskonałym stanie”.

Morton-Hayward natknęła się na opisy nienaruszonych mózgów wewnątrz czaszek 8000-letnich ludzkich szkieletów odnalezionych na Florydzie. Zaintrygowana postanowiła znaleźć więcej informacji na ten temat. Podczas swoich poszukiwań wielokrotnie napotykała opisy przedstawiające odkrycie zachowanych mózgów jako zjawisko rzadkie i niezwykłe. Z czasem uświadomiła sobie, że jest ono znacznie bardziej powszechne, niż przypuszczano.

Morton-Hayward i jej zespół skatalogowali odnalezione i dobrze zachowane ludzkie mózgi. Stworzenie obszernej bazy danych umożliwiło następnie badaczom poszukiwanie wzorców.

„Organy odnalezione przez archeologów wyglądają jak normalne, idealne, świeże mózgi, choć zazwyczaj są o jedną piątą mniejsze”

– mówi Morton-Hayward.

Dodaje, że zazwyczaj mają „konsystencję podobną do tofu”. Znajdowano je między innymi w ciałach ofiar Inków na wierzchołkach południowoamerykańskich wulkanów, na średniowiecznych cmentarzach, w egipskich nekropoliach i w masowych grobach z okresu hiszpańskiej wojny domowej.

Tajemnica długowieczności mózgu

W wielu przypadkach zakonserwowanie mózgu dało się łatwo wyjaśnić, odwołując się do znanych procesów, takich jak odwodnienie lub liofilizacja (proces usuwania wody z zamrożonego obiektu poprzez sublimację lodu). Prawie 38 proc. mózgów zostało odwodnionych, 30 proc. uległo procesowi zmydlenia, czyli przemianie tłuszczów organizmu w substancję konserwującą znaną jako wosk grobowy. Mniej niż 2 proc. zostało zamrożonych. Około 30 proc. mózgów zakonserwowało się dzięki tajemniczemu, jeszcze nieodkrytemu procesowi.

„Ten nieznany mechanizm jest zupełnie inny i bardzo charakterystyczny, ponieważ pozostawił tylko mózg i kości. Brak jest skóry, mięśni czy jelit”

– wyjaśnia Morton-Hayward.

Naukowcy nie wiedzą, co dokładnie działo się z tymi mózgami, ale znajdowano je w różnych miejscach i warunkach klimatycznych – począwszy od wraków statków i ołowianych trumien po kopce pogrzebowe i płytkie groby.

„Brak wspólnych czynników środowiskowych sugeruje, że to właściwości samego mózgu umożliwiają jego zachowanie”

– podkreśla Morton-Hayward.

Archeolodzy kontra mózgi

Według jednej z hipotez obecność pewnych substancji, na przykład żelaza, w stanowiskach archeologicznych może wywoływać reakcję chemiczną, stabilizując tkankę mózgową. Teorię tę należy jeszcze zweryfikować, ale jeśli okaże się prawdziwa, może to przynieść nowe spojrzenie na choroby neurodegeneracyjne, takie jak demencja.

Archeolodzy powinni zatem z większą uwagą obserwować potencjalnie zachowane mózgi podczas badań terenowych, ponieważ łatwo je przeoczyć z powodu podobieństwa kolorystycznego do otoczenia.

„Jest bardzo prawdopodobne, że materiał mózgowy jest często odrzucany podczas wykopalisk, ponieważ nie zostaje rozpoznany”

– mówi Brittany Moller, archeolog z Uniwersytetu Jamesa Cooka w Australii.

Analiza pokazuje również, że zachowane mózgi nie są tak rzadkie, jak wcześniej sądzono. Może to zachęcić naukowców do dalszej analizy tych organów, zamiast trzymania ich w ukryciu. Do tej pory zbadano mniej niż 1 proc. zakonserwowanych mózgów.

To może cię również zainteresować: