Bunt przeciwko analfabetyzmowi

Z danych UNICEF wynika, że 15 proc. światowej populacji nie potrafi czytać i pisać. Walka z analfabetyzmem wymaga ogromnego poświęcenia i odpowiednich zasobów. Ale biorąc pod uwagę olbrzymie korzyści płynące z powszechnej alfabetyzacji, istnieje niewiele lepszych inwestycji

Umiejętność czytania i pisania ma kluczowe znaczenie dla realizacji wielu celów społecznych i rozwojowych, począwszy od udziału w życiu politycznym, a skończywszy na dobrym stanie zdrowia. Dane potwierdzają, że im wyższy wskaźnik alfabetyzacji kobiet, tym mniejsza śmiertelność niemowląt. Z kolei dzieci z terenów o niskim wskaźniku alfabetyzacji osiągają gorsze wyniki w nauce i są pozbawiane części możliwości płynących z rozwoju gospodarczego. Co więcej, średnia długość ich życia jest krótsza w porównaniu z rówieśnikami z obszarów o wyższym wskaźniku alfabetyzacji.

Jak przełamać impas?

W Pakistanie jednak kampanie na rzecz zwiększania poziomu alfabetyzacji zawsze są odkładane na później. W rezultacie średni poziom alfabetyzacji kraju w ciągu ostatniej dekady wahał się między 57 a 60 proc., czyli znacznie poniżej średniej regionalnej, wynoszącej 67 proc. Pakistan ma drugi najniższy poziom alfabetyzacji w Azji Południowej, zaraz za Afganistanem, a w ujęciu globalnym plasuje się na 150. miejscu wśród 188 sklasyfikowanych państw.

Poważne rozbieżności można zaobserwować w kontekście płci – czytać i pisać potrafi 68 proc. mężczyzn, podczas gdy w przypadku kobiet jest to zaledwie 45 proc. Wyraźna jest także przepaść między obszarami miejskimi (74 proc.) a wiejskimi (46 proc.). Co gorsza, Afganistan i Pakistan to jedyne państwa w regionie, gdzie takie tendencje obserwowane są także w młodym pokoleniu, co oznacza, że prawdopodobieństwo podniesienia ogólnego poziomu alfabetyzacji w najbliższej przyszłości jest stosunkowo małe.

Nietrudno znaleźć przyczynę takiego stanu rzeczy – rząd pakistański nie inwestuje w alfabetyzację. Państwo w latach 1947–2005 wprowadziło 15 głównych programów wspierających osiągnięcie tego celu, jednak większość z nich wygaszono przed ich zakończeniem, co tłumaczono zmianami politycznymi lub ograniczeniami finansowymi. Nakłady na edukację dorosłych w zakresie piśmiennictwa (program ALE) w Pakistanie wynosiły zaledwie 0–0,4 proc. wszystkich wydatków na kształcenie w latach 2009–2014.

W czasie gdy Pakistan powinien był pracować nad osiągnięciem celu „UNESCO Edukacja dla Wszystkich”, przewidującego zmniejszenie o połowę analfabetyzmu wśród dorosłych do 2015 r., wydatki na program ALE spadły. Faktem jest, że tego celu nie osiągnęła większość państw regionu, ale w innych aspektach, np. w kwestii parytetu płciowego, zdecydowanie wyprzedziły one Pakistan.

Trzy przykłady edukacyjnego sukcesu

Przykładem może być Bangladesz, gdzie ogólny poziom alfabetyzacji w latach 2007–2017 wzrósł z 46 do 73 proc. Postęp dokonuje się dzięki projektom w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego, takim jak Biuro ds. Nieformalnej Edukacji (BNFE), które wdraża programy we współpracy z ponad 300 lokalnymi i międzynarodowymi organizacjami pozarządowymi. Poczyniono także postępy w zakresie parytetu płciowego. Według prognoz dzięki tym zmianom Bangladesz w 2024 r. formalnie uzyska status kraju rozwiniętego.

Sytuacja poprawiła się także w Indiach, gdzie wskaźnik piśmienności wśród dorosłych wzrósł z 61 proc. w 2001 r. do 69 proc. w 2011 r. Kraj jest na dobrej drodze dzięki inicjatywom takim jak Saakshar Bharat Mission (SBM) – finansowanej przez państwo inicjatywie na rzecz zwiększenia piśmiennictwa wśród kobiet. Jednym z głównych priorytetów jest także podniesienie wskaźnika alfabetyzacji na obszarach wiejskich, gdzie wynosi on zaledwie 50 proc.

Materiały edukacyjne są tworzone w porozumieniu z uczniami, a następnie analizowane przez komitet ds. jakości w trakcie spotkań przeglądowych. Potem następuje etap testów, a na końcu – standardyzacja. W ramach SBM zakładane są także biblioteki i czytelnie. Dzięki temu w latach 2009–2012 certyfikaty potwierdzające umiejętność czytania, pisania i liczenia uzyskało 14 mln dorosłych obywateli Indii.

Jeśli weźmie się pod uwagę cały region, warto przyjrzeć się także sytuacji w Iranie, gdzie w latach 1966–2006 wskaźnik piśmiennictwa się potroił. W 1979 r. ajatollah Ruhollah Chomeini, twórca irańskiej republiki islamskiej, wezwał swoich rodaków do „buntu przeciwko analfabetyzmowi”. Powołano wtedy Ruch na rzecz Alfabetyzacji (Literacy Movement Organization, LMO), który rozpoczął wdrażanie zmian. W 2018 r. organizacja otrzymała Nagrodę UNESCO im. Konfucjusza za szerzenie piśmiennictwa.  

Inwestycja w przyszłość

Pakistan musi nadać alfabetyzacji najwyższy priorytet i wdrożyć ogólnokrajowy program, uwzględniający multietniczny charakter społeczeństwa. Taki program powinien także zapewnić obywatelom, którzy dopiero niedawno nauczyli się czytać i pisać, możliwość ciągłego uczenia się.

W styczniu minister edukacji Shafqat Mahmood ogłosił rozpoczęcie programu, którego celem jest podniesienie wskaźnika piśmiennictwa o 12 proc. w ciągu 4 lat. Jednak od tego czasu niewiele się zmieniło. Realne zmiany mogą zostać zainicjowanie przez specjalistyczne organizacje badawcze, które będą mogły zapewnić decydentom politycznym nie tylko kompleksowe analizy, ale także wsparcie techniczne.

Sąsiedzi Pakistanu pokazali, że poziom alfabetyzacji może się znacząco zwiększyć nawet w trudnych warunkach. Wymaga to jednak poświęcenia, planowania i odpowiednich zasobów. Ale biorąc pod uwagę olbrzymie korzyści płynące z powszechnej alfabetyzacji, istnieje niewiele lepszych inwestycji.

© Project Syndicate, 2019. www.project-syndicate.org