Astronauci wracają odmienieni. Spojrzenie z orbity zmienia świadomość

Skutki lotów kosmicznych. Co to jest overview effect?

Termin overview effect (po polsku: efekt całościowy lub efekt spojrzenia z góry) został wprowadzony w 1987 roku przez pisarza Franka White’a w książce The Overview Effect — Space Exploration and Human Evolution. Autor opisał w niej zjawisko głębokiej zmiany świadomości, jakiej doświadczają astronauci podczas pierwszego spojrzenia na Ziemię z przestrzeni kosmicznej. Widok naszej planety jako delikatnej, błękitnej kuli zawieszonej w bezkresnej czerni wszechświata wywołuje silne emocje – poczucie jedności, kruchości oraz potrzebę troski o wspólny dom. Skutki lotów kosmicznych bywają zaskakująco głębokie – obejmują nie tylko ciało, lecz także sposób postrzegania świata.

Edgar Mitchell, astronauta misji Apollo 14, wspominał to doświadczenie w poruszający sposób:

 „Z kosmosu zobaczyłem Ziemię jako cenną, kruchą kulę życia zawieszoną w pustce kosmosu i stałem się bardziej niż kiedykolwiek przekonany, że musimy ją chronić i zachować”.

Polecamy: Loty w kosmos i ich skutki zdrowotne. Tak wpływają na mózg

Głos kobiet w kosmosie – doświadczenie Emily Calandrelli

22 listopada 2024 roku Emily Calandrelli, znana popularyzatorka nauki i inżynierka z dyplomem MIT, wyruszyła w kosmos na pokładzie misji NS-28 firmy Blue Origin. Została tym samym setną kobietą, która przekroczyła granicę atmosfery. To, co przeżyła podczas lotu, okazało się dla niej trudne do opisania.

„Od razu odwróciłam się do góry nogami i spojrzałam na Ziemię. A potem zobaczyłam ogromną czerń. Tyle pustki! Nie spodziewałam się, że przestrzeń będzie aż tak wielka. W kółko powtarzałam: ‘To nasza planeta! To nasza planeta!’ Czułam to samo, co przy narodzinach moich dzieci – to moje dziecko! To moje dziecko! Ten widok był równie poruszający. To było piękne” – napisała Calandrelli, cytowana przez portal Geography Realm.

Te słowa, pełne zachwytu i emocji, doskonale pokazują, jak potężne wrażenie wywiera widok Ziemi z perspektywy kosmicznej. I co ciekawe – podobnych relacji jest znacznie więcej. Już pierwszy człowiek w kosmosie, Jurij Gagarin, doświadczył czegoś bardzo podobnego. Choć termin overview effect jeszcze nie istniał, to jego słowa nie pozostawiają wątpliwości:

„Oblatując Ziemię na statku kosmicznym, zobaczyłem, jak piękna jest nasza planeta. Ludzie, zachowajmy i pomnażajmy to piękno, a nie niszczmy go!” – wspominał radziecki kosmonauta.

Psychologiczne skutki lotów kosmicznych

Z psychologicznego punktu widzenia overview effect zalicza się do tzw. doświadczeń samo-transcendencji (self-transcendent experiences). To chwile, w których codzienne poczucie „ja” słabnie, a w jego miejsce pojawia się uczucie głębokiego połączenia – z innymi ludźmi, z naturą, z całą planetą. Towarzyszy im intensywna reakcja emocjonalna, która często zostaje z człowiekiem na długo po zakończeniu misji.

Badania wskazują, że overview effect może prowadzić do wzrostu empatii, większej troski o innych, a także do silnej potrzeby ochrony środowiska. Wiele osób doświadcza też głębokiego przewartościowania własnego życia – sprawy, które wcześniej wydawały się ważne, schodzą na dalszy plan. Na pierwszy wysuwają się wartości uniwersalne i duchowe.

Jednym z naukowców badających to zjawisko jest David Yaden z Uniwersytetu Johna Hopkinsa. Porównuje on overview effect do stanów osiąganych podczas głębokiej medytacji, intensywnych przeżyć emocjonalnych czy nawet doświadczeń mistycznych. Wszystkie te stany mają wspólny mianownik: wyciszenie ego i pojawienie się poczucia, że jesteśmy częścią czegoś znacznie większego.

Chociaż overview effect dotyczy astronautów, trwają próby wywołania podobnych stanów na Ziemi. Wykorzystuje się do tego technologię wirtualnej rzeczywistości (VR), która pozwala „spojrzeć” na Ziemię z orbity. Celem jest wzbudzenie takich samych emocji i refleksji, jakie towarzyszą prawdziwym lotom. Takie doświadczenia mogą wpływać na ludzi podobnie – pobudzać empatię, poczucie wspólnoty i świadomość ekologiczną.

Szukasz treści, które naprawdę dają do myślenia? Sięgnij po kwartalnik Holistic News!

Dlaczego overview effect ma znaczenie?

W obliczu globalnych kryzysów – od zmian klimatu po konflikty społeczne – overview effect może odegrać ogromną rolę w kształtowaniu postaw bardziej otwartych, solidarnościowych i proekologicznych. Świadomość, że wszyscy dzielimy tę samą, delikatną planetę, może być impulsem do realnych działań na rzecz przyszłości.

Overview effect przypomina nam, jak wyjątkowym miejscem jest Ziemia. Choć tylko nieliczni mogli zobaczyć ją z kosmosu, przesłanie tego doświadczenia jest uniwersalne. Wszyscy jesteśmy pasażerami na tej samej niebieskiej kropce, dryfującej przez bezkres wszechświata.

Polecamy: Pierwszy prywatny spacer w kosmosie. Miliarder opowiada o wrażeniach