Sport przeciwko społecznemu wykluczeniu

Sport to nie tylko możliwość fizycznego i duchowego rozwoju, ale także szansa na skuteczne zapobieganie zjawisku wykluczenia osób starszych. Poprawa kondycji, samopoczucia czy koncentracji idzie w parze z tworzeniem więzi społecznych i aktywizacją seniorów.

Jeszcze do niedawna dbanie o formę uchodziło za domenę ludzi młodych, ale dziś widok ćwiczących seniorów nie jest już niczym zaskakującym. Z badań GUS  wynika, że główną przyczyną uprawiania sportu przez seniorów jest chęć czerpania przyjemności i rozrywka. Takiej odpowiedzi udzieliło 40,5 proc. respondentów. 31,7 proc. seniorów uprawia sport dla zdrowia – z uwagi na zalecenia lekarza, natomiast 21 proc. – dla utrzymania dobrej kondycji fizycznej. Najczęściej wybieraną formą ruchu była jazda na rowerze (64,6 proc.), a na kolejnych miejscach znalazły się m. in. jogging i nordic walking (27,4 proc.), ogólnorozwojowe zajęcia ruchowe (18,8 proc) i pływanie (18,2 proc).

Aktywność sportowa seniorów ma jeszcze jeden ważny wymiar – sport chroni przed społecznym wykluczeniem. To rezultat zajęć fizycznych w grupach, o czym przekonuje Katarzyna Selwant, psycholog sportowy, trzykrotna mistrzyni Polski w curlingu i wykładowca akademicki. „Sport seniorski to często aktywność sportowa w większym gronie osób. Mamy zatem do czynienia z aspektem towarzyskim, motywacją do wyjścia z domu oraz przebywaniem w grupie” – tłumaczy.

„W takich relacjach może także występować nutka rywalizacji, która również działa w sposób mobilizujący. Dzięki temu seniorzy mogą stawiać sobie kolejne cele. Jest to o tyle istotne, że część seniorów często nie ma żadnych celów – nie tylko sportowych, ale i życiowych ”– zaznacza psycholog.

Taki model funkcjonowania wzmacnia pewność siebie oraz poczucie skuteczności. Selwant podkreśla, że gdy aktywujemy ciało, aktywujemy również umysł, dzięki czemu połączenia międzypółkulowe są nadal rozbudowywane. „Bycie częścią drużyny to dla seniora wyróżnienie, a zdobycie jakiegoś trofeum na zawodach organizowanych z myślą o osobach starszych daje podwaliny do osiągania kolejnych sukcesów” – dodaje.

Inwestycja nie tylko w zdrowie

Aktywność fizyczna to przede wszystkim działanie prewencyjne w kontekście chorób, które nieuchronnie są związane z procesem starzenia. Pozytywne strony uprawiania sportu to np. zmniejszenie ryzyka chorób serca oraz zapobieganie nadciśnieniu i zmianom zwyrodnieniowym stawów.

Podjęcie aktywności fizycznej przez seniorów powinno być poprzedzone konsultacją z lekarzem lub instruktorem. Istotne znaczenie ma fakt, że w Polsce przybywa miejsc tworzonych z myślą o osobach starszych, gdzie zainteresowani bez dodatkowych kosztów mogą skorzystać z szerokiego wachlarza zajęć fizycznych dedykowanych osobom w ich wieku. Wybraliśmy się do jednej z takich placówek, by przekonać się, jak wygląda oferta dla seniorów chcących aktywnie spędzić czas pod okiem wykwalifikowanego personelu.

„Naszym podopiecznym oferujemy różne formy rekreacyjne, m.in. gimnastykę z elementami tańca, taniec towarzyski i tzw. gimnastykę qigongu –  prozdrowotną gimnastykę chińską, będącą integralną częścią tradycyjnej medycyny Państwa Środka. Poza tym mamy dobrze wyposażoną siłownię, w której znajdują się m.in. rowery stacjonarne, bieżnie, atlas oraz wioślarz” – mówi Alicja Walicka z Wydziału Spraw Społecznych i Zdrowia Mokotowskiego Centrum Integracji Mieszkańców.

„Korzystam przede wszystkim z bieżni i roweru, ale lubię także poćwiczyć na maszynach z ciężarkami, żeby rozruszać nogi i ręce. Taki trening zajmuje mi około godziny” – mówi pani Jadwiga, która od czterech lat ćwiczy w ośrodku. Pod wrażeniem jej sprawności jest Artur Przybysz – instruktor tamtejszej siłowni i prowadzący zajęcia fitness. „Gdy pierwszy raz zobaczyłem, jak pani Jadwiga przejechała na rowerze stacjonarnym dystans 15 km, nie wierzyłem, że ma 90 lat” – przyznaje.

„Tak, to prawda, taki dystans nie stanowił dla mnie problemu. Choć teraz jest on nieco mniejszy, bo córka co chwilę mi powtarza: »Mamo, pamiętaj, ile ty masz lat!«. A przecież ja czuję się doskonale!” – podkreśla pani Jadwiga.

Jak tłumaczy, źródłem energii i dobrego samopoczucia są właśnie regularne ćwiczenia. „Mam wrażenie, że wielu seniorów traci entuzjazm do życia z własnej winy. Nie można całej emerytury spędzić przed telewizorem, trzeba się ruszać. Na własnym przykładzie widzę, jak ruch wpływa na stan mojego umysłu i ducha. Jestem wiceprezesem Związku Kombatantów, spotykam się z wieloma moimi rówieśnikami, więc muszę zachowywać bystrość umysłu. To właśnie sport zapewnia mi tę bystrość i dobrą pamięć” – dodaje.

Holistyczny sport przeciwdziała wykluczeniu

Prowadzenie  sportowego trybu życia przez osoby starsze to nie tylko sposób na zachowanie dobrej kondycji. Uprawianie sportu w ujęciu holistycznym daje coś więcej – poprawia postrzeganie samego siebie, zmniejsza ryzyko wystąpienia demencji i depresji, zwiększa samodzielność i niezależność. Wszystkie te czynniki przeciwdziałają społecznemu wykluczeniu osób starszych.

Jedną z najbardziej popularnych aktywności wśród seniorów jest gimnastyka chińska qigongu. Sala, w której prowadzone są zajęcia, wypełniona jest kilkudziesięcioma osobami. Zdecydowaną przewagę mają kobiety. Qigong  to zestaw ćwiczeń pochodzący ze starożytnych Chin. Składa się z dwóch słów: „qi”, które oznacza życiową energię, oraz „gong”, czyli perfekcyjne opanowanie jakiejś dziedziny. W największym skrócie można powiedzieć, że qigong to perfekcyjne opanowanie sztuki kontroli energii życiowej. Trening składa się z ćwiczenia odpowiedniej postawy, skupienia umysłu i kontrolowania rytmu oddechu.

„Ćwiczenia są bardzo proste do wykonania, bardziej chodzi o to, by koncentrować się na tym, jak się to robi. Samo ćwiczenie w rozumieniu ruchu to tylko 20 proc., a reszta to w pewnym sensie jego przeżywanie – koncentracja wewnętrzna, pogłębiony oddech. Moim zadaniem jest uczenie moich podopiecznych, jak »być tu i teraz«” – mówi prowadząca zajęcia Katarzyna Kieraś.

Dużym zainteresowaniem cieszą się również zajęcia tańca towarzyskiego. Istnieje możliwość zapisania się do różnych grup, w zależności od poziomu zaawansowania. „Zawsze miło przyjść na ćwiczenia, na których spotyka się kolegów i koleżanki. Kiedy człowiek się porusza, trochę zmęczy, porozmawia z innymi, to wychodzi z zajęć z szerokim uśmiechem. Chce się żyć!” – mówi jedna ze stałych bywalczyń centrum.

Każdego dnia seniorzy mogą uczestniczyć w dowolnych zajęciach, co jest istotne o tyle, że senior układający swój grafik zajęć na cały tydzień ma jasno określone cele. „Fakt planowania całego tygodnia ma ogromne znaczenie. Seniorzy mają powód, by wyjść z domu, zamiast spędzania całych dni w czterech ścianach. Wyrobienie sobie takich nawyków sprawia, że czujemy się potrzebni i dostrzegani przez innych” –  zaznacza pani Jadwiga.

Wtóruje jej pani Barbara. „Po przejściu na emeryturę przestałam gdziekolwiek wychodzić, byłam bardzo samotna. Aż w końcu trafiłam tutaj, i dziś z całą odpowiedzialnością mogę powiedzieć, że to był strzał w dziesiątkę. Dzięki oferowanym tu zajęciom odżyłam – zarówno fizycznie, jak i mentalnie. Interakcja z innymi seniorami podczas aktywności fizycznych ma jeszcze jeden ważny walor – nawiązywanie nowych znajomości i pogłębianie ich” – podkreśla.

Społeczny sens sportowej aktywizacji

Idea aktywnego spędzania czasu przez seniorów z roku na rok ma coraz więcej zwolenników, co pokazują badania i statystyki z ostatnich kilkunastu lat. Z drugiej jednak strony, choć sytuacja w tym względzie stale się poprawia, to jednak od Zachodu, m.in. jeśli chodzi o odpowiednią infrastrukturę sportową, wciąż dzieli nas duży dystans. Katarzyna Selwant jako wzór do naśladowania wskazuje Szkocję.

„Spędzam tam sporo czasu, tak więc mam możliwość obserwowania aktywności tamtejszych seniorów. Na tej podstawie zaryzykuję tezę, że mamy jeszcze wiele do nadrobienia w temacie aktywizacji poprzez sport. Szkoci po treningu fizycznym mają możliwość wzięcia udziału w spotkaniach socjalno-towarzyskich, a co najważniejsze – zawsze z nich korzystają” – zaznacza.

Świadomość dobroczynnego wpływu aktywności fizycznej na jakość życia seniorów to nie tylko sprawa indywidualnych wyborów, lecz także wyzwanie społeczno-polityczne w kontekście procesu starzenia się ludności Europy. Oprócz korzyści zdrowotnych płynących z uprawiania sportu nie mniej ważny jest aspekt poprawy stanu psychicznego, co przekłada się na lepsze samopoczucie, poprawę koncentracji i pamięci oraz zmniejszenie stresu związanego z codziennymi problemami. Holistyczne zaprogramowanie się na sport pozwala seniorom na osiąganie tych celów przy jednoczesnym ograniczaniu ryzyka społecznego wykluczenia.